Op zoek naar de echte Fethullah Gülen III. Missie is de handhaving niet de uitbreiding

Dit is no 3 van een kleine trilogie die ik schreef naar aanleiding van ons bezoek aan Gülen-activiteiten in Istanbul, 8-13 mei 2008. Pas nu, 24 juli 2016 plaats ik de foto's erbij. Ik keek er opnieuw naar vanwege de coup van 15 Juli 2016 in Istanbul en de verheviging van de strijd tegen Gülen door de regering Erdogan sindsdien. Aan de tekst heb ik niets veranderd. Wat ik later schreef  over de beweging kan voor zichzelf spreken.

Coskun College, aan de Aziatische kant gelegen, hoog zodat de Bosporus prachtig te zien is. Engels is op deze elitaire school (hoog collegegeld, wel veel beurzen voor armer kinderen) de voertaal. Spiritualiteit is: hard werken, in harmonie met anderen maar sterke individuele wil.

Die mensen van de Gülen-beweging zijn actief zoals in de goede/oude/tijd verzuilde katholieken en protestanten bezig waren. In de zwakke staat Turkije richten zij scholen op, ziekenhuizen, eigen krant, wellicht ook eigen banken (zoals de NMB en de Boerenleenbank katholieke banken waren), zeker ook eigen universiteiten en dus ook kranten. Vanwege het overvolle programma moesten we het ziekenhuis laten schieten. We hebben wel twee top-scholen gezien.
De ene (Coskun College) was gelegen op een van de mooiste punten van Aziatisch Istanbul. Daar keek je op de Bosporus uit alsof het een rivier was, traag lopend tussen eindeloze rijen hoogbouw en op de ene top dan die rijke school voor superkinderen, begeleid door bijzondere leraren (overigens net zo slecht betaald als velen in Oxford of Harvard, zodat ook de idealisten wel weer wegliepen na een aantal jaren.

 
Er was ook een lagere school, super-ecologisch op een idyllisch paradijs gelegen, helemaal aan de noordoostrand, met een heuse dierentuin, aardbeien voor de leerlingen en vooral paardrijlessen.
Liefdadigheid, dat natuurlijk ook. We zijn bij het kantoor van Kimse Yok Mu geweest. Dat klinkt Koreaans maar schijnt Turks voor "Is daar iemand?" te betekenen. Het is begonnen bij de aardbeving van augustus 1999. Toen bleek dat er te weinig particuliere hulporganisaties waren, en de regeringsinstanties niet efficiënt werkten. Op een commerciële zender begon er toen een programma om donors anderen, getroffenen, te laten adopteren. Dat werkte zo goed, dar daaruit een professioneel uitziende organisatie is ontstaan, die eerst in het getroffen gebied werkte (ten zuiden van Istanbul), maar nu ook wereldwijd. Zo'n soort islamitische Mensen in Nood.
Het meest curieus was een bezoek aan de Fatih-University, waar de student 8000 euro collegegeld moet betalen. De docent die ons inleidde had tot voor een jaar in Delft bij de TU gewerkt en was weggekocht naar Istanbul. Veel geld, beetje heimwee, afijn hij verdiende nu bijna zoveel als in Delft, zat wel op rozen in Turkije. De universiteit was nog geen tien jaar oud, prachtige campus, veel kleurige hoofddoeken, maar lang niet alle meiden zo. Er is geen moskee op de campus: ze mogen op vrijdag de cantine gebruiken. Al het geld gaat naar de gebouwen, de medische faculteit, salarissen voor docenten. En wie het financiert? Weldoeners: de Vreesmannen en Brenninkmeyers dus van Islamitisch Turkije. Zo is Nijmegen dus ook van de grond gekomen, zij het niet zo snel en niet zo spectaculair.
De Gülen-mensen zijn niet zozeer bezig met anderen te bekeren. Ze hebben geen pretentie om de wereld islamitisch te maken. Ze willen graag een plaats voor religie en religieus geïnspireerd engagement in hun eigen land. Dat is nog steeds erg lastig in deze nadagen van het Kemalisme. Daarbij zien zij wereldwijd een goede toekomst voor een humanistische islam in samenwerking met andere religies, vooral het christendom.
Het is een bonte club. De donoren en de leiders willen niet altijd helemaal precies bekend gemaakt worden. Soms juist weer wel, want bij de etentjes die we hadden moesten we dan wel weer goed spreken met de specifieke sponsors. Een andere keer bleef het weer wat vaag. Onder de laag van het toeristische fantastische Turkije, hebben we zo een zeer levende beweging gezien, niet helemaal begrepen en zeker niet helemaal goed in kaart gebracht, maar wat we ervan gezien hebben overtuigde ons zeer. Moderne, dynamische mensen, die niet op alle fronten hetzelfde denken, maar die in contact willen blijven en willen communiceren. Dat is dus dialoog.

Op zoek naar de echte Fethulah Gülen II. Oude religie in een nieuwe wereld

Onderstaand is no 2 van een impressie die ik schreef over een bezoek aan Gülen-ectivitaiten in Istanbul, mei 2008. De foto's zijn er in Juli 2016 bijgeplakt, vanwege de coup van 15 juli 2016 en de tegencoup van de Erdogan-regering tegen alles wat Gülen is.

 
De avond van die tweede dag brachten wij in kleine groepen door bij families. Wij gingen met twee zestigers (Paule en ikzelf) en vier dertigers naar een jong gezin met twee kinderen. Zij had de religieuze middelbare school gedaan, goed in religie getraind dus. Maar was toen naar een opleiding tot scheikundelerares gegaan. Hij had theoretische natuurkunde gestudeerd, was gepromoveerd in de VS (Houston) en had een aanbieding van Groningen gehad als postdoc, maar zat nu bij een goede universiteit in Istanbul. Vervoer naar het werk is een veel voorkomend thema. Weinig auto's in deze wijk met alsmaar apartementen, waar ook weinig parkeerplaatsen zijn. De vrouw werkt nu niet, vanwege de hoofddoek en een beetje voor de kinderen. Dat vinden wij redelijk absurd, dat van die doek door voor- en tegenstanders zo'n sjibbolet wordt gemaakt. Een teken of je al dan niet (goede) moslim bent. Om daar nu een hele levens-stijl voor op te geven, dus geen betaalde werkkring e.d. vinden we eigenlijk te gek. Zeker omdat het niet eens met zoveel woorden in de Koran staat. Overigens hadden zowel de vrouw als de man een fantastisch bekeringsverhaal, over hoe zij tijdens een technische mwetenschappelijke studie getroffen waren door het voorbeeld van Gülen dat je een moderne weteschapper mag zijn en toch het oude geloof als inspiratiebron voor je leven houden.
In de geschriften van Gülen las ik her en der ook wat sneren naar de westerse vrouwen-emancipatie, die niet bepaald bewijs gaven van veel begrip. Ach, hij is 74, altijd in Turkije geleefd en lang als imam van een nette staatsmoskee?

Overigens is die Gülen-club geen homogeen of strak georganiseerde club. Gurkan Celik, is onze organisator en hij is ook de directeur van de Dialoog-Akademie. Zijn vrouw werkt al zo'n kleine 20 jaar bij de politiek van Brabant, nu in een kaderpositie. Zij is zelfstandig, zelfbewust, draagt geen hoofddoek, doet wel in deze groep mee. Zo dramatisch vrouw-onvriendelijk is het dus niet allemaal.

Op zoek naar de echte Fethullah Gülen I: toch een moslim-jezuïet?

Naar aanleiding van de coup van 15 Juli 2016 en vooral van de 'tegencoup'   door de regering Erdogan, die deze ontwikkeling gebruikte om de Gülen-beweging te onderdrukken heb ik er foto's aan toegevoegd en enkele verduidelijkingen, maar geen wezenlijk commentaar, behalve wat cursief is geschreven.
 
Van 8-13 mei 2008 organiseerde de Dialoog-Akademie een Istanbul-reis. Het werd aangekondigd als een in situ training in dialoog. We waren met 26 deelnemers, een aantal zestigers, bijna allemaal bij universiteiten werkzaam en een aantal dertigers, juist afgestudeerd. Doel was het bezoeken van organisaties en personen, gelieerd aan wat vaag 'De Gülen-beweging' wordt genoemd. Dat is een beweging die behoorlijk aanhangers en tegenstanders kent, zoals het huidige Turkije kennelijk over alles zwaar verdeeld is. Als een constitutioneel hof serieus overweegt om een partij te verbieden (de AK Paertij van Erdogan) die 46% van de stemmen kreeg en een democratisch gekozen president en eerste minister leverde, dan gaat het echt wel hard tegen hard.

Wat zagen wij in Istanbul? Allereerst natuurlijk vanaf het dakterras van ons hotel in het centrum van het oude Konstantinopel: de twee gigantische moskeeën. Links de oude dame, Heilige Wijsheid of Hagia Sofia, met vier ranke minaretten ernaast definitief tot moskee omgebouwd. Daarnaast op het eerste gezicht een bijna-gelijkend broer, de eigenlijk iets eleganter Blauwe Moskee (die hierboven is ingevoegd). Maar naast die toeristische hoogtepunten waren het vooral door Gülen geïnspireerde instellingen die wij bezochten.
Startpunt was de Journalist and Writers Foundation, opgericht door Gülen in 1994. Het was min of meer zijn politieke coming out, nadat hij tot 1980 vooral bezig was geweest met islamitische 'Alpha-trainingen', islamitische basiscursussen voor geloofskennis, en met het opzetten van kleine internaten voor begeleiding van middelbare scholieren, juist om kinderen met een religieuze achtergrond goede algemene ontwikkeling te bieden (naast versteviging van hun religieuze basis). Zoiets als wat de colleges van Jezuïeten, Dominicanen, Franciscanen, Broeders van Ouderbosch, zusters Ursulinen en talrijke anderen voor tienduizenden katholieken in Nederland deden. Net zoals bij die katholieke kostscholen zullen er vele tientallen, honderden zijn die daardoor een blijvende haat tegen het geloof of de geloofsdwang hebben opgelopen. Averij voor de ziel. Die kregen wij na terugkeer uit Nederland ook bij NOVA-TV te zien. De voorbeelden die wij hier zagen overtuigden ons dat het bij veel misschien heel goed kan aflopen!

Vanaf 1980 kon Gülen ook eigen scholen opzetten. Net als bij de vaderlandse verzuiling werd onderwijs zijn stevige anker voor een belangrijke plaats voor de islam in een door Atatürk behoorlijk religie-vijandig geworden maatschappij. De Gülen-scholen zijn zeker zeer modern, want religie en wetenschap bijten elkaar niet, integendeel, alleen door wetenschap kom je vooruit in het leven en die journalistenbeweging diende dus om in het sociaal-politieke leven een stem te krijgen. Gülen wil dat geen exclusief-islamitische stem laten zijn en staat zeer open naar de westerse wetenschapswereld en wil ook met andere religieuze stromingen goede contacten onderhouden. Hij bracht een kort bezoek aan de paus in 1987, waarvan foto's gemaakt zijn, die als een soort bewijs-van-openheid zijn gereproduceerd. Zo zijn er ook bezoeken aan de Oecumenische Patriarch in Istanbul. Er is een prachtige DVD met een lied waarop een Joods, Moslim en een Christelijk koor een nieuwe compositie zingen, Allahu Akbar en Ubi Caritas en Sjema' Israel Adonai Ehad door elkaar klinken, met een Turkse Gordon erbij die het aan elkaar zong. Dit interreligieus musiceren is in enkele miljoenen exemplaren in Turkije verkocht. Wij kregen ook een exemplaar. -

 Paule Maas-Steenbrink met Alaattin Erdal in de luxe van het Dolmabace-paleis

We zagen die eerste dag ook nog een modern (18e, 19e eeuws) paleis in Europese Versailles-stijl, Dolmabace, een soort tegenhanger van het oudere meer typisch islamitische Topkapi-Paleis. Het diner was ergens langs de Bosporus, rustplaats bij een boottocht met schitterend weer. Daar spraken we met zakenlui die de dialoog-activiteiten van het Gülen netwerk ondersteunden (en ook dit diner hadden betaald).

 Het lukte me niet om een mooie foto van het gebouw van buiten te maken. Hier een impressie van het trappenhuis.

De tweede dag begon met een bezoek aan de krant Zaman, waar we onder de indruk waren van het strak moderne en kolossale gebouw, van de kundigheid van diverse journalisten, waar we verder inzicht kregen in de ingewikkelde problemen van politiek Turkije, maar ook wel wat vragen hadden. Een van de inleiders, een Turk die jaren in de VS heeft gedoceerd, en de laatste vijftien jaar vaak bij Gülen was geweest, had geen goed woord over voor de Alevieten: allemaal OK, maar ze mogen zich zeker geen moslim noemen, want dat zijn ze helemaal niet. Dat vond ik redelijk ongenuanceerd, maar ik ben geen Turk en moest mijn mond hier verder maar over houden.