De Rotterdam Koranvertaling

Op donderdag 27 Maart 2014 vierde de IUR, Islamitische Universiteit Rotterdam de presentatie van de Koranvertaling De Levende Koran. Naast een nieuwe vertaling (zeker niet zo alledaags Nederlands als Leemhuis, zelfs wat plechtstatiger dan Kramers. Er staan veel meer noten in dan in die van Siregar en het is natuurlijk een meer soenitische dan de Ahmadiyah Lahore van Soedewo, later Jeroen Rietberg, die beiden die van Maulana Muhammad Ali vertaalden vanuit het Engels.

De presentatie ging gepaard met veellezingen. Özcan Hidir en Fatih Okumus (de laatste meteen hierboven) hebben hun werk toegelicht. Jan Peters (bovenste foto, op een na rechts, tussen Ruud Lubbers en Anton Wessels in) gaf een mooie herinnering aan een plan om met Leemhuis de Koran te vertalen voor moderne Nederlanders. Peters wilde graag een werk waarin de exegetische methoden die op de bijbel worden toegepast ook voor de Koran zouden worden gebruikt. Dit wilde Leemhuis per se niet: hij wilde alleen de betekenis weergeven zoals die door moderne Egyptische geleerden werd aanvaard. Dus deed Leemhuis het uiteindelijk alleen.
Een andere belangrijke medewerker was Kees Musa Hoek, docent Nederlands en gehuwd met een Marokkaanse. Hij staat hieronder op een foto samen met de (langharige) Utrechtse sterrenkundige en wetenschapshistoricus Rob van Gent, die een website heeft met alle Nederlandse Koranvertalingen.

In mijn eigen verslag van eerste leeservaringen benadrukte ik dat er wel veel Arabisch in de vertaling is gebleven, om toch dat oorspronkelijkheidsgevoel te geven.

Allah, niet cursief, is gekozen voor de Godsnaam. Niet God zoals Leemhuis en Kramers/Jansen. Overigens ook de Turkse Ali Ünal koos voor God, niet Allah bij zijn Engelse vertaling. Is dat Allah-gevoel belangrijk? De bijbel van mijn jeugd was de Katholieke Canisius-vertaling en daarom werd het Hebreeuwse Jahweh niet vertaald met Heer. De Willibrord-vertaling zette dat door. Maar de Protestantse NBG en de oecumenische Nieuwe Bijbelvertaling vonden Jahweh te veel een lokale godheid en kozen voor het meer universele Heer. Allah is niet exclusief islamitisch: in het Midden-Oosten, ook in Zuidoost Azië is het ook gebruikt door christenen. Maar in Nederland klinkt het toch wel voor de Arabische God.

Er staan 99 namen voor God in de Koran, die worden hier bijna steevast in het Arabisch genoemd met vertaling erbij: al-Hayy en al-Qayyum. Dat doet me een beetje denken aan de vroegere priesters die graag wat Latijn in hun preken gooiden, zoals dominees graag wat Grieks en Hebreeuws uit de originele Bijbeltekst erbij zetten. Voor het oorsprongsgevoel, niet echt als uitleg. Al-Qayyum wordt in meer woorden uitgelegd, maar de uitleg is toch wel knap kort gehouden. Het is bijna een compromis: God is schepper én onderhouder. Dat Arabische oorsprongsgevoel is in de grote versie nog versterkt door de bladzijden van links naar rechts te laten omslaan en voor het Nederlands gevoel het boek achteraan te laten beginnen. Maar je moet de bladzijden dan wel weer ‘gewoon’ van links naar rechts lezen. Ik moet bekennen dat ik me daarin af en toe heb vergist. De verkleinde versie heeft dit niet.  

Er zit een 'rationaliserende tendens in deze vertaling. Bij Surat an-Najm 53,13-17 wordt niets gezegd van het geloof in de boom Sidratul Muntaha. Op de 15e maand van de maand Sha'ban verliest deze een aantal bladeren, waarop staat wie er het volgende jaar zal gaan sterven. Volksgeloof, maar wel redelijk algemeen. Ook de Duivelsverzen bij 53:21-22 worden niet vermeld, al was daar de grote heibel over Rushdie's boek over.

Soera 113-114 horen bij volksgeloof in bezweringen. Sura 113-114 heten de Mu’awazatayn,  bezwerende. Sommige commentaren gaan hier stevig in tegen bijgeloof dat wel aan een soort magische kracht gelooft. Bij sura 113 vinden we die magische bijgelovigheid in de noot onderaan: ‘kwalijke praktijken van heksen en tovenaressen, die knopen in een touw legden en daarop bliezen..”.  Maar in de noot bovenaan wordt een psychologiserend effect  benadrukt: ‘ze zijn bestemd om mensen tot kalmte te brengen in hun twijfels’.  Zo ook bij 114: ‘bescherming tegen het kwaad in de mens zelf, en tegen het kwaad in de harten van anderen’.  Dit is een sympathieke verklaring, zonder polemiek, wel invoelbaar.

 

Bern

11-13 Maart 2014 was ik in Bern voor een lezing over Christelijke Kerken en Duurzame Ontwikkeling in Indonesië, bij de onderzoeksgroep over modern niet-westerse geschiedenis. Zij hebben een aardig project over de periode 1975-1995, waar antropologen en historici werken aan het verzamelen van feiten en dromen. Sabine Zurschmitten deed veldonderzoek en vrijwilligerswerk in de buurt van Ruteng, bij katholieken en moslims. Zij is klaar met haar proefschrift. Zoekt een uitgever, netwerken en perspectief voor onderzoek. Noemi Rui begint nog en wil vooral archiefonderzoek gaan doen: bij de dromen van de de grote kerkelijkeontwikkelingsorganisaties en de realiteit van de Basler Mission, Franciscaanse OFMCap in Zwitserland.
Ik gaf een aantal case-studies van het werk voor Catholics in Independent Indonesia, 1945-2010 dat nu bij de uitgever ligt, vooral over de grote ontwikkelingsplannen van de jaren 1960-70 en de veel bescheidener ideeën uit de latere periodes. Alsof de decentralisatie juist bij particuliere ontwikkelingswerkers al veel eerder is begonnen. De eerste Flores-Timor Plannen van 1965 was nog een collectie van bijna 400 projecten die een spectaculaire 'take-off' zouden moeten geven aan die gebieden: landbouw, transport, handel, onderwijs. De realiteit bleek ingewikkelder en de taak van religieuze instellingen toch bescheidener.

Het was wel een mooie ervaring weer in Bern te zijn.Ik was het eerst in Juni 1989 bij wat toen nog ECIMS  heette, the 7th European Colloquium on Indonesian and Malay Studies onder leiding van Wolfgang Marschall, (geb. 1937 in Selesia, nu dus al stevig met pensioen). Er was een heel klein vliegveld: de maatschappij vliegt met toestellen waar 30 passagies in kunnen (heenreis 10, terug zo'n 20). Bern is nooit kapot gegooid, is wel hoofdstad, maar een relatief klein bestuurscentrum. Prachtige kathedraal, vooral aan de buitenkant.

Voor de kathedraal staat een beeld van Mozes die wijst op het tweede gebod: geen afbeeldingen maken. De beeldenstorm van 1529 heeft hier niet zo huisgehouden als elders: veel prachtige ramen zijn de Münster bewaard gebleven en zeker het laatste oordeel. Zei Robert Heinze, postdoc bij niet-westerse geschiedenis (specialisatie Zuidelijk Afrika, modern): de mensen die de hel ingedreven worden zijn veel interessanter dan die voor de hemel.

Veel oude kerkschatten zijn in het Historisches Museum ondergebracht, waaronder deze dodendans (uit een klooster: wel een 20 afbeeldingen). Er was ook een prachtige set van konklijk paar uit Bali: in de kelder stond een mooie collectie voorwerpen uit het oude Azië.

Top voor Bern is natuurlijkde deftige grote winkelstraat met die lange serie van portieken, de grote klok bij een oude poort. Prachtige stad, zo rustig, deftig en ietwat saai. Zeker nog geen voorbeeld van een utopia, al zijn de zaken er wel goed geregeld.