Oecumenelezing 2014

17 Januari werd in de Utrechtse Geertekerk de jaarlijkse oecumenelezing gehouden. Het is al zo'n 10-15 jaar voor mij de bekendste activiteit waar een groter publiek op af kan komen. De Raad van Kerken vergadert maandelijks oftwee-maandelijks in de Bergkerk in Amersfoort, maar dan zijn er een 30-tal mensen bijeen. Er worden verklaringen voorbereid die uiteindelijk worden goedgekeurd. Afgelopen jaar was dat een waterverklaring, over recht op schoon water voor iedereen, een ecologisch thema dus. Er was een herdenking van 150 jaar slavernij en belangrijk thema was ook de steun aan vluchtelingen en asielzoekers in eigen land en in het Midden Oosten, vanwege de vreselijke impasse bij de burgeroorlog in Syrië. Voorzitter van de Raad, Henk van Hout sprak over deze thema, na een plechtige start, waarbij hij een gebaar maakte dat het midden hield tussen smeekbede en zegen, De armen wijd uit, je wereld groter  tot bij de Eeuwige die ons moge vasthouden.

Het was wat donker, ik had een klein toestel bij me, waarmee je in zo'n condsitie geen goede foto's kunt maken, maar het mag toch een impressie geven.
Henk van Hout benadrukte dat er een kerk bijgekomen is: de orthodoxe bisschoppenconferentie van de Benelux (dat zijn dus de kerken die Nicea hebben geaccepteerd, onder  Patriarch van Konstantinopel/Istanbul, van Moskou, Belgrado e.d.).

Er was volle bak, 200-250 mensen, 90% mannen en nogal wat zoals ik, die tijd hebben, pensianado leven.
Klaas van der Kamp gaf een thema voor komend jaar aan: pelgrimage.
Het thema van de middag was dat er meer is dan sekularisatie. 'Sekularisatie heeft niet het laatste woord'. Daarvoor was Prof. Herman Paul uitgenodigd, die namens IZB/GZB bij de VU bijzonder hoogleraar is, maar in Leiden aan zijn hoofdthema werkt: filosofie van de geschiedenis. Hij preekt een soort post-moderne visie op geschiedenis. Hegel en de zijnen preekten een alsmoor vooruit denderende visie op geschiedenis, waarbij er steeds een nieuw tijdperk komt en dan kunnen we niet meer terug naar vroeger, naar het vorige Zijn grote held is Augustinus, die zijn De civitate Dei schreef om troost te geven na de val van Rome in 410: die tragedie is niet het einde van de klassieke wereld en van het christendom.
Hij las een gedicht voor over 'Het Kind' van Muus Jacobse: ieder kind begint weer opnieuw en is een protest tegen het periode-denken en tegen doemdenken. Hij is een jonge vader, maar bij de grootouders kwam dit ook wel aan.

Er waren twee co-referaten. Eerst kwam de absolute tegenhanger van de brave goede gelovige Herman Paul, dat was Rabbijn Tamarah Benima die juist de sekularisatie als iets heel posifiets, als bevrijdend van teveel religie van bovenaf beschouwde. Het messianisme blijft, maar we moeten vooral zelf blijven experimenteren, zelfs met drugs (waar ze verbazingwekkend over sprak, alsof dat ook bevrijdend kan zijn, nieuwe ervaringen geven) en de sekuliere technologie: fantastisch. Ik noteerde 'min of meer een optimistisch-humanistisch verhaal.

Dan was er Dr. Kursat Bal, die zijn broer Rashid Bal (voorzitter van de moslimkoepel CMO) moest vervangen. Kursat Bal is natuurwetenschapper, gepromoveerd. Hij vond sekularisatie nu niet het grootste probleem: voor moslims zijn radikalisering en oorlog belangrijker en die zorgen ervoor dat er zelfs niet over sekularisatie wordt nagedacht. In de natuurwetenschap besef je dat niets stil staat, dus moet er dan toch wel een begin en einde zijn, kijk dus naar de tekenen Gods. De gelovigen kijken eigenlijk teveel naar hun heilige boeken, niet voldoende naar de natuur.Sekularisatie kun je daarbij beschouwen als een zuivering: dat menselijke gedachten altijd feilbaar zijn, niet goddelijk.

Houdbaarheid

Wij zijn een reis naar Tunesië aan het voorbereiden en in dat verband lees ik over en van Augustinus, de grootste Tunesiër ooit, vind ik zelf nu. In het kader van het opfrissen van Latijn las ik zo maar ergens in het Enchiridion een mooi stukje over de vraag wat er na onze dood met ons lichaam gebeurt en vooral, hoe dat bij de verrijzenis, opstanding uit de dood weer zal terugkeren. Na de dood wat dat een lijk, vergaat, wordt in andere organisen opgenomen, wellicht omgespit, in een appelboom omgezet in fruit, en ga zo maar door. Worden nu al die delen toch weer in het oorspronkelijke lichaam opgenomen? Nee, zegt Augustinus: bij de opstanding komen ze er wel weer in terug, maar niet precies.
Voor liefhebbers van het Latijn even de tekst: Ipsa igitur terrena materies quae discedente anima fit cadaver, non ita resurrectione reparabitur ut ea quae dilabuntur et in alias atque alias aliarum rerum species formasque vertuntur, quamvis ad corpus redeant unde dilapsa sunt, as easdem quoque  corporis partes ubi fuerunt redire necesse est.
Tweemaal alias staat echt in mijn tekst, maar het is verder toch goed te begrijpen. Bij erkenning van de grootsheid van Augustinus moeten wij toch erkennen dat zijn scheiding van lichaam en ziel niet houdbaar is, hoe mooi het ook zou zijn. Daarmee valt dus zijn hele leer, bijna vanaf de erfzonde tot aan de opstanding uit de dood.

Nu even naar zijn collega-bisschop, Wim Eijk.  Die heeft onlangs een van zijn weinige interviews gegeven aan het Reformatorisch Dagblad en zegt daarin dat de besluiten van het Concilie van Trente blijven staan, ook die van de vervloeking van leer én persoon van Maarten Luther. Want er staat immers: 'Wie dit... zegt,  anathema sit', Ja, en die leer van Trente over de transsubstantiatie, die werd door Luther ontkent..
In 1962 zei mijn brave Pater Anselmus Kockelmans, filosoof en docent: die natuurfilosofie van de Middeleeuwen moet je wel leren, anders begrijp je in de theologie die transsubstantie niet. Ja, het  klopt helemaal niet meer, dat je een wezen van de uiterlijke verschijning kan onderscheiden, maar op die logische leer is dat soort theologie gebaseerd.
Kockelmans liet me van Thomas ook het werkje De ente et essentia  lezen. Ik moest het navertellen over het verschil tussen forma en materia, hoe de materia van engelen de forma van de mens wordt enz. Zo mooi. 'Ja zo mooi, jammer dat het niet klopt' zei Kockelmans dus. Ja, die wereldbeschouwingen, geloven, visies en theologieën hebben allemaal een houdbaarheidsdatum van enkele eeuwen. Maar dan is het ook echt over. Zo dus ook met veel van Trente.