De term ideologie is sindsdien zowel op positieve als negatieve manier gebruikt. In de Wereldraad van Kerken was er in de jaren 1960 het DFI programma: Dialogue with people of Living Faiths and Ideologies om aan te geven dat inter-religieuze dialoog niet over een vergelijking of confrontatie gaat van abstracte systemen die vastgelegd zijn. Daarnaast moest het benadrukken dat ideologieën als systemen van levensbeschouwing er ook bij horen. In die tijd was dat natuurlijk vooral het communisme. In die tijd werd de Pancasila ook geroemd als offiële staatsideologie van Indonesië, die door Soekarno in 1945 was bedacht om een overbrugging te vinden tussen de voorstanders van een islamitische staat en diegenen die zeker een seculiere staat wilden hebben. Pancasila heeft het overleeft, maar heeft wel veel wisselingen gekend.
In de jaren 1980 heeft de Soeharto als 2e president van Indonesië (1966-1998) een poging gedaan om de Pancasila verder uit te werken tot een soort civil religion, een geheel van rituelen, ethische richtlijnen, organisaties en een levensstijl. Op scholen werd de Pancasila-moraal als verplicht vak ingevoerd (vroeger heette dat Civics, een soort maatschappijleer'. Iedere 17e van elke maand was er een grote ceremonie van eed/aflegging op de grondwet, vlag hijsen, zingen van Pancasila liederen e.d. Toen ik solliciteerde naar een positie in Marburg in 1990 heb ik er zelfs een Duits artikel over geschreven Pancasila. Entwicklungen innerhalb der civil religion Indonesiens (ZMR vol 74:1990, 124-141). Dat was als voorbereiding voor de mondelinge presentatie: Pancasila werd daar uitgewerkt als een samenhangend geheel van leerstelling, rituelen, symbolen, feestdagen, bedevaartsgebouwen (monumenten van nationale trots, de diaroama's bij het nationaal monument in Jakarta), rituele kleding, muziek.
Met ideologie kun je dus heel veel kanten uit: zowel positief als negatief. Wilders definieert islam in een eenvormige wijze als de leer en praktijk van fundamentalistische moslims, zegt dat dat de echte of eigenlijke islam is en strijd er op die manier stevig tegen.
Wilders poneert de theorie van de drie oerbronnen: Jodendom, Christendom én Verlichting als de drie bronnen van de westerse cultuur en de islam hoort daar dan dus niet bij. Niet alleen de 'radikale' Islam is gevaarlijk voor Wilders. Alles wordt over één kam geschoren, want de gematigde of aangepaste Islam is de echte Islam niet. In harmonie dus met extreme leiders als Bin Laden en (andere ) Wahhabieten wordt 'de islam' als de grote vijand gezien.
Bijzonder is hier ook het apocalyptische aspect: na in 734 (Poitiers) en 1492 (verdreven uit Spanje) verslagen te zijn en na in 1683 voor de poorten van Wenen te zijn verdreven probeert de islam nu in een 'eindstrijd' toch nog Europa te overwinnen. En de baarmoeders van de moslim-vrouwen in Europa zijn hierbij belangrijke wapens (naar de wat hogere geboortes bij de moslims, tot nu toe).
Er was Erika Meijers die namens/vanuit Groen Links kritische opmerkingen maakte over Groen Links, religie en islam: wel het individu en zijn/haar recht op godsdienstvrijheid wordt erkend, maar niet dat van religies als groepen of systemen: homo's moeten beschermd worden, ritueel slachten dreigt onmogelijk te worden: wat is er dan nog aan de hand met de Joodse wortels van onze cultuur? Zij had een aardige titel: En wat moeten wij nu zonder de barbaren? Daar suggereert ze dat iedere cultuur nu eenmaal tegenstanders nodig heeft, als zondebok. Meijers studeerde theologie en kwam met een aardige leer over orthodoxie: dat betekent lofzang, niet zonder meer fundamentalisme. Zij voerde ook een pleidooi voor een beeldverbod, in deze zin dat wij geen valse beelden van andere groepen in onze maatschappij mogen hebben.
Bernard Reitsma noemt zich zelf identiteitstheoloog, dus iemand die vooral de eigen identiteit van de griep benoemd, beschrijft en verdedigt. Incurbatus in se ipso, kijkt vooral naar zichzelf, stelt die voorop want als je de andere ontmoet wil je vooral eerst weten wie je zelf bent en dan kijk je pas naar de ander. Vreemd, raar en zeer eigenaardig. De oude dialoog is volgens hem gericht op zoeken naar gezamenlijkheid, de nieuwe dialoog gaat uit van eigenheid, Dutch Treat dus, ieder voor zichzelf. Wel een beetje bij elkaar maar zonder commitment of betrokkenheid. Is dat gezellig?
Ja dat is dus zoals Wilders ontwikkelingshulp wil stoppen, de Grieken (en waarschijnlijk ook Italianen, Portugezen en anderen) uit de EU wil gooien, eigen volk eerst en alleen. God verhoede dat het daar op uit draait.
Van Harem tot Fitna loopt van 1848 tot 2010, in periodes met heel veel aandacht voor de laatste decennia. Er zit geen duidelijke progressie in. We gaan in de geschiedenis niet van goed naar slecht (geen Eindstrijd), maar er is ook geen hoop op een mooi slot aan de dialoog. Marcel Poorthuis heeft zelfs voor zijn mondelinge presentatie een wat somber perspectief: zien we het einde van de dialoog? Het perspectief van de Clash of Civilizations werd opzij gezet maar een echte Harmonia Mundi . Dat één van de grote religies eindwinnaar wordt is al helemaal buiten spel. Naast de oude religies zijn er moderne ideologieën, nieuwe bedenksels, zoals de religies ook menselijke bedachtsels zijn geweest en nog steeds onderhouden worden. We houden ons maar bij Koran 5:48 Als God het gewild had, zou hij jullie tot één gemeenschap hebben gemaakt. Maar hij heeft jullie van alles gegeven om jullie op de proef te stellen. Wedijvert dus in goede daden.
