Donderdag 10 nov 2011 hield Wil van den Bercken in Nijmegen zijn afscheid als Hoogleraar Russische Kerkgeschiedenis. Het was een druk bezochte bijeenkomst. Nuchtere Wil zei eerlijk dat hij in de bijna 20 jaar dat hij in Nijmegen doceerde nog nooit zoveel studenten had gehad!
Eerste deel was gewijd aan een discussie van de romans van Dostojewski. Na Shakespear (en wellicht Goethe) is Dostojewski de meest becommentarieerde literator. Alleen de laatste 10 jaar verschenen er al 11 boeken over Religie bij Dostojevski.
Kenmerken van Dostojevski's vertolking van religieuze thema's in de literatuur is dat hij geen clichés gebruikt, geen traditioneel religieus taalgebruik, geen karikatuur. Er zijn nauwelijks dialogen, zodat er geen stereotypen komen van de gelovige in contrast met de ongelovige. Dostojevski doceert niet, hij provoceert. Het gaat nooit over de dogmatiek van de kerk, eigenlijk is die kerk helemaal afwezig. In zijn journalistieke werk is Dostojevski een uitgesproken Slavofiel die ontzettend kan afgeven op Duitsers, zigeuners, joden, maar in zijn literaire werk is dat veel minder (ook al schijnen een aantal vertalingen de aanvallen of cynische opmerkingen over de Duitsers wel verzacht te hebben.
Grote thema's van de vijf grote romans (
Misdaad en straf; De idioot; Demonen, De jongeling; De broers Karamzov) zijn God- misdaad en vrouwen.
Willem Wetsteijn (UvA) had als grote boodschap, dat we niet naar de levensloop van Dostojevski moeten kijken, maar alleen zijn literatuur analyseren. Dat blijkt geen panacee te zijn. Nel Gillaert uit Gent vertelde over zeer uiteenlopende opvattingen: sommigen zien Dostojevski als een diepgelovige die schrijft tegen de atheïsten. Hij weet dat de kerk niet bestand is tegen de atheisten van de 19e eeuw. D. is zelf een natuurman, een soort deïstische pantheïst die wederzijdse verantwoordelijkheid en actieve liefde preekt. Dus een soort ietsisme met een sterk morele inslag.
Daartegnover kregen we een fantastisch betoog van Ton Lathouwers (emeritus Leuven), die overal Zen in kan zien (vanuit een diepgaande omgang met Han Fortmann, diens
Ziende de Onzienlijke en de Kyoto School. Het verhaal van de icoon met de Moeder Gods die na het laatste oordeel naar de hele afdaalt om de zielen te redden zou een Boeddhistisch verhaal zijn. De Moeder Gods kan niet verdragen dat er zielen/mensen in eeuwige verdrukking zitten. Hierboven staat Lathouwers rechts naast een jongere en veel meer nuchtere opv olger in Leuven. Deze laatste, Pieter Boulogne, studeerde recepties van Dostojevski en sprak over de polyphonie in D: zoveel verschillende karakters worden weergegeven en de lezer identificeert zich gemakkelijk met een er van en ziet dan ook daarin de echte Dostojevski, maar dat is dus helemaal niet bewezen. Boulogne moet niets hebben van mystificerend gebazel over een Russische ziel, het Russische religieuze supeririteitsgevoel. D is wel een groot auteur, leefde ook lang buiten Rusland. In 1882 werd hij in Duitsland vertaald, waar hij in de lijn werd gezet van de naturalisten met hun aandacht voor de zwakkere in de maatschappij.
Om de 'echte' Dostojevski te leren kennen moeten we wellicht naar de ego-documenten gaan, dagboeken en brieven van D. Waarin D. dus zijn eigen visie op de figuren neerzet. Maar ook dan blijft het onzeker: D. zet nu eenmaal een aantal figuren neer en met niet één van hen heeft hij zich wellicht helemaal geïdentificeerd.
Wil van den Bercken gaf nog een slotoratie over Rusland and religie, vooral dus hoe de religie in de moderne staat weer veel gebruikt en dus ook misbruikt wordt. Met prachtige beelden van herbouwde kerken. Vooral de kerken op boten zijn komisch om te zien. Hoe de laatste tsarenfamilie heilig is verklaard en er een hechte band is gegroeid tussen de nieuwe machthebbers en traditionele orthodoxie, met weinig godsdienstvrijheid voor dissidenten en ook voor andere christelijke kerken. Juist godsdienst als islam en boeddhisme hebben meer vrijheid in het nieuwe Rusland!
Geen opmerkingen:
Een reactie posten