Gülen in Turkije: teruglopende invloed?

Afgelopen donderdag was ik te gast bij de Turkije Tafel die maandelijks wordt gehouden in Societeit De Witte in Den Haag. Vanwege de zomer werd gebruikt gemaakt van de prachtige lokatie in Scheveningen. Het oude huis dat in 1827 werd gebouw voor Koningin Sophie, echtegenoot van Willem I en nu als het ware 'boven op' het Museum Beelden aan Zee staat. Een sjieke toplocatie. Gürkan Celik, die er secretaris van is wil het graag zo hebben, want het is de bedoeling dat Turkse en Haagse top bij elkaar komen.

Hierboven: links Gúrkan Celik, in gesprek met Prof. Sander de Groot (Leiden, Turkse geschiedenis)

Joost Lagendijk was uitgenodigd om over de Turkse parlementsverkiezingen te spreken. Hij gaf een analyse van de terugloop van de AKP, vanwege het succes van de Kurdische Partij HDP. In feite is HDP een Kurdische nationalistische partij, ook wel met stevige PKK aanhangers erin. Maar anderszijds zitten veel jonge hoogopgeleide liberale Turken elders in het land, vooral Istanbul en Ankara bij deze partij. In die dubbele achterban zag hij wel een gevaar voor de verdere ontwikkeling. AKP heeft een grote harde kern, maar een aantal vroegere kiezers zijn uitgeweken naar de MHP, vanwege het duidelijker nationalisme en afstand die MHP neemt van de Koerden. Anderszijds zijn juist ook Koerdische kiezers naar de HDP uitgeweken.
Voor de nabije toekomst zag Lagendijk alleen de MHP als een mogelijke coalitiegenoot voor de AKP en zouden de Koerden dus met de HDP groei nog niets gewonnen hebben. Integendeel, het nog maar trage initiatief van de AKP zou wel eens helemaal tot stilstand kunnen komen. MHP vervloekt ook een mogelijke toetreding tot Europa en dat zou in dat geval ook niet echt vooruitgaan.

Erg hard was Lagendijk over de buitenlandse politiek van Erdogan in de laatste jaren. Zij steunden Morsi en hebben de militaire coup van Sisi duidelijk veroordeeld, maar Qatar en de Saudi's hebben die juist gesteund en Turkije heeft hier geen effectieve medestanders in het Midden-Oosten kunnen vinden. In Syrië hebben zij niets ondernomen tegen IS uit angst daarmee de Koerden te gaan steunen die het vuile werk in de strijd tegen IS opknappen.Daarentegen steunen zij in de strijd tegen Asad juist Al-Nusra, in feite de Syrische tak van Al Qaida.
Veel onderwerpen kwamen ter sprake. Die kunnen we beter nalezen op de blog die Lagendijk regelmatig publiceert in Zaman, de Gülen gerelateerde krant die ook in een Nederlandse versie uitkomt.
Een bijzondere vraag ging juist ook over Gülen: bij de Gezi-park demonstraties en bij de aanklachten over corruptie tegen een zoon van Erdogan en ministers uit zijn kabinet in december 2013 waren Gúlen aanhangers prominent aanwezig. Maar nu horen we ineens bijna niets meer over hen. Lagendijk suggereerde dat de veronderstelde 10% van Turkse Gülen-sympathisanten te hoog is ingeschat. Bij de Presidentsverkiezingen van medio 2014 heeft die kritiek van Gülen ook niet een doorslaande factor kunnen zijn en nu zijn ze ook geen duidelijke factor bij het in vier blokken verdeeld electoraat van Turkije.

De Onderwerping van Michel Houellebecq

Michel Houellebecq, Onderworpen (Soumission), Amsterdam/Antwerpen, Arbeiderspers, 2015, 234 blz. € 19.95

De (over)bekende Franse romanschrijver, grillig, links-politiek, bekend van nogal expliciete sexuele passages in zijn werken, heeft een heel nieuw werk geschreven. Dit is een gedachten-experiment over het jaar 2022. Er zijn opnieuw Franse presidents-verkiezingen. Na een tweede periode Hollande (vanaf 2017), heeft nu in de eerste ronde Marine le Pen de meeste stemmen (meer dan 30%). Tweede is een Moslimbroeder die ongeveer 23% haalt. De socialisten (Hollande) en gaullisten (Sarkozy) doen in de tweede ronde dus niet mee, maar besluiten uit haat tegen Marine le Pen de moslimbroeder maar te steunen. Dat is Mohammed Ben Abbes, die droomt van een vernieuwd Europees élan: om echt het grote voorbeeld, het oud-Romeinse rijk van Augustus te vernieuwen moet Tunesië, Egypte, Turkije’s Westkust, Algerije, Syrië er ook nog bijkomen. Ben Abbes wordt dus president gekozen, zij het niet zonder tumult, aanslagen en bezettingen. De eerste verandering voor de hoofdpersoon van dit boek, een professor in 19^e eeuwse Franse literatuur aan de Sorbonne, is dat die universiteit een islamitische wordt, waarbij de docenten wel geacht worden ook moslim te worden.

De ik-figuur is een specialist in Joris-Karl Huysmans, een romanschrijver en atheïst die stevig gelovig katholiek werd rond 1900 en een belangrijke rol speelde in de bekering van Louis Massignon, de grote Franse islamkenner en ‘uitvinder’ van de gezamenlijke Abrahamitische wortels van Joden, Christendom en Islam. Hij wil aanvankelijk niets met dat ‘islamitische Sorbonne’ te maken hebben, maar dan komt er een gesprek met de nieuwe rector van dit ‘islamitische Sorbonne’. Dat is een tot de islam bekeerde Belg, die een uitvoerig gesprek heeft met onze ik-figuur. Over dit gesprek schreef Arnold Grunberg in de Volkskrant: ‘Het beste gedeelte van de roman, een dostojevskiaanse dialoog …  over een nieuwe God’, nadat het atheïsme en het humanisme als ‘oppervlakkig, hoogmoedig en arrogant’ zijn afgeserveerd. Tegenover de uitspraak van Voltaire dat God best wel nuttig is om de grote massa in toom te houden en ‘als Hij niet bestond zeker zou moeten worden uitgevonden’ komt dan de uitspraak van Bakoenin, dat ‘God als Hij wel bestond, moest worden afgeschaft.’  Maar de wezenlijke gedachtengang gaat toch stevig in de richting van een ingewikkelde biologische evolutie, zo complex, dat er wel een ontwerp achter moet zitten. Intelligent design dus, of eigenlijk een besef van geschapenheid, zoals ook beschreven als ‘besef van geschapenheid’ in dat mooie en prijswinnende boek van Wil van den Bercken, Geloven tegen beter weten in (Balans, 2014:48-52). Vergeleken met het laatste boek van de onlangs overleden Arabist Hans Jansen, Eindstrijd. De finale clash tussen het liberale Westen en een traditionele islam (2009) is dit boek van Houellebecq een nieuwe stap in het debat over de betekenis van Islam in de spirituele ontwikkeling van de hele wereld, ook van het zo vaak christelijk genoemde westen.

'... Maar die Moslims zijn toch allemaal verschillend'

Deze week waren we bij een iftar bijeenkomst van INS, de opvolger van de Dialoog Academie in Rotterdam, geleid door Alper Alasag. De naam Platform INS is afkomstig van een Turks woord, dat als insan ook mens betekent in het Arabisch en plechtig Indonesisch. Het centrum bepleit de integratie van Turken en anderen in Nederland en goede harmonie in de samenleving.
De voorkant van het gebouw is mooi opgeknapt  en nu staat de naam en de doelstelling van het Platform ook duidelijk mooi aangegeven op het gebouw dat vroeger diende voor de Vreemdelingenpolitie, aan de Rochussenstraat.
Omdat de vasten nu pas laat gebroken wordt (22.15 uur) werd er eerst in de filmzaal een documentaire getoond over twee Nigerianen, de een leider van een Moslim-militie en de ander vroeger actief in een 'christelijke' militie. De pastor had daarbij zijn hand verloren. Nu hadden de twee zich tot verzoening en vergeving bekeerd en waren ze met busjes onderweg om elders in Nigeria christenen en moslims ook daartoe op te roepen.
Bij de vertoning waren deze keer ook viermaal twee koppels van politieagenten, in het geel-zwarte uniform dat zij op straat dragen, aanwezig. Een van die agenten stelde een interessante vraag: de imam stelt zich op voor 'de islam' en de pastor voor 'de christenen'.  Maar die gelovigen zijn toch heel vaak in groepen verdeeld en verschillend, zodat het meestal niet echt helpt als iemand dan uit naam van de hele religie of de hele groep gaat spreken?
Dat is een oud, maar wel belangrijk punt: ook al voelen wij ons betrokken bij, zijn we op een of andere manier 'lid van' een grote religieuze traditie, we spreken toch gewoon alleen voor onszelf en binnen de religies zijn net zo veel verschillen als tussen de religies.

De Missie van Frans Wijsen

Maandag 1 Juni was er een feestelijke bijeenkomst in Nijmegen. Min of meer ter gelegenheid van 15 jaar Hoogleraarschap missiologie/Interculturele theologie werd er een boekpresentatie gehouden van Frans Wijsen, Christianity and other cultures. Introduction to Mission Studies (Wien: Lit Verlag, 2015, 267 blz.).  De titel wekt misschien enige verbazing: het Christendom is toch geen cultuur! Hij is gerelateerd aan Wijsen die Hendrik Kraemer hoog acht en zijn definitie van missie/zending overneemt: het gaat om het over culturen heen overdragen van het christendom.
In feite is het boek een reader, een handout voor beginnende studenten, hier in feite acht artikelen die Wijsen tussen 1997 en 2012 publiceerde. Kernbegrip is overal wel 'inculturatie'. Als christendom in een andere cultuur komt, gaat het veranderen. Inculturatie is dan vaak een begrip dat van bovenaf wordt opgelegd: gepland door kerkleiders. Syncretisme is vaak iets van onderop, in eerste instantie niet door de kerkleiding geaccepteerd, maar op den duur toch wel noodzakelijk en onvermijdelijk.
Wijsen geeft twee mooie voorbeelden: in het Mwnza-gebied van West-Tanzania (dicht bij het grote Victoriameer) was een jonge vbrouw/meisje, 12 jaar die lichamelijke problemen had en visioenen kreeg van Maria. Rondom haar ontstond een hele santekraam van aanhangers, niet alleen katholieken, ook traditionele religie en moslims. Zo ook bij de priester Felician Nkwera die ziektes ziet ontstaan door kwade geesten en bij ziektes dus allereerst die geesten aan wil pakken. Een Tanzaniaanse Milingo dus: evenals Milingo werd hij uit zijn ambt gezet, maar de aahnagers bleven komen.
Sterkte van Wijsen zijn de heldere en precieze definities van kernbegrippen als syncrtisme, inculturatie, bevrijding.
Hij ziet wel  een verenging komen: steeds minder vooraanstaande kerkleiders durven die uitdaging van de inculturatie aan en trekken zich terug op traditioneel-katholieke eenheidsworst. Vrouw komt bij priester omdat ze voelt dat ze door kwade geesten bezocht wordt. En wat doet die priester: geeft geen zegen tegen de geesten maar stuurt haar naar een ziekenhuis voor psychiatrische behandeling. Dat is dus de foute moderniteit! Moderniteit moet niet Europeees maar Afrikaans gedefinieerd worden.

Prettig van deze middag was dat ik de Nijmeegse groep wereldchristendom/interculturele theologie weer zag. Hierboven dus allereerst Frans Wijsen en daaronder Frans Dokman. Daaronder nog Norbert Hintersteiner uit Münster, die nauwelijks inging op het boek van Wijsen, maar alleen een pleidooi had voor transliteration, ook terecht omdat het christendom in iedere generatie opnieuw vertaald, verwoord moet worden.
Ik sprak ook weer een met Rogier van Rossum, altijd bezig met Latijns Amerika, maar nu ook emeritus en wonende in Leuven. Hieronder dus een 'selfie', met onder andere Rogier van Rossum.
Mijn laatste vraag/stelling was:

Uiteindelijk zag ik bij mij in de buurt een oude pastorie die verkocht was. De Lourdesgrot in de tuin was afgebroken en op die plek zat nu een grote Boeddha rustig te glimlachen. Is dat nu moderniteit, secularisatie, in- of interculturatie, crossculturation verandering, een teken van de moderne multiculturele samenleving, of gewoon de mode van de tuincentra? Lees dit boek en deze en andere vragen kunt U dan met goede argumenten beantwoorden. De titelpagina van het boek is erg saai. Daarom had ik het onderstaande erin gemonteerd. Helaas kan ik dat niet in deze blog ook doen: dit erin plakken, maar het is zo ook al leuk genoeg!