Een facelift voor Maria of toch: De Maria numquam satis? Of: Kan het ook een beetje minder?

Er is een oud adagium, nog in het Latijn; De Maria numquam satis: vrij vertaald: over Maria kan het nooit genoeg/ te gek zijn! Er zijn zoveel afbeeldingen, teksten over haar, zovele titels in de litanie. Koningin van ... alle volkeren vindt een groep nu in Amsterdam. Ze was in de 18e eeuw al koningin van Polen.
In de Janskerk van Utrecht is er een Adventsproject, waarin als thema wordt gezien; Maria als degene die de kunst van het (ver)wachten verstaat. Die gevoel heeft voor het Heilige, die de wijsheid draagt en baart, de woorden bewaart in haar hart. Maria ook als tegendraadse kracht, als bron van onverzettelijkheid en recht ... Rondzwervend op de wegen, hoogzwanger op zoek naar onderdak, een asielzoekster. Die haar zoon inspireert en ziet opgroeien tot een groot man. Inspiratiebron voor alle Malal's. Maria de Dwaze Moeder, die samen met de Argentijnse moeders zoekt naar haar zoon. Een Maria voor alle vrouwen.
Daar komt 18 December een theater-zangvoorstelling voor in de Janskerk, door onder meer Elly Zuiderveld (van Elly en Rikkert!).

Ik ga zeker kijken. Maar eerst moet ik nog even afkikken (met schilder Max Ernst) van die oude Maria, anders lukt die nieuwe zeker niet. Dat gaat in vijf punten.
1. Allereerst die maagd: wonderbaarlijke IVF met die raarste zin uit het Te Deum. Qui non horruisti virginis uterum. Waar Jezus wordt geprezen omdat hij 9 maanden wachttijd in de baarmoeder van Maria wilde doorbrengen (Moslims hebben dat tot ten hoogste twee uur teruggebracht, maar toch!). Dat moet toch wellicht toch eerst uit ons collectief denken.
2. Dan Efese 431: dat rare concilie waar Maria wordt uitgeroepen tot Moeder van God (en zo dus 'haar eigen schepper heeft gebaard', tu quae genuisti tuum sanctum genitorem staat het in de Antifoon Alma Redemptoris Mater). De Nestorianen zijn daar in de ban gedaan en ook de moslims die hen in dit opzicht hebben gevolgd.
3. Ook 1853 een uitspraak van de Paus: dat Maria gevrijwaard is van de erfzonde, dus niet iets heeft wat verder van alle gewone mensen is. Zij is dus geen gewoon mens meer.
4. Een dogma uit 1953 dat Maria met Lichaam en Ziel in de hemel is opgenomen. Dat vond ik als kind erg zielig: zit zij in die kolossale hemelruimte, alleen met Jezus en zichzelf. Alle andere stoelen (nog) leeg. Nog geen leuke hemel.
5. De nieuwste hobby: Maria Koningin van alle Volkeren in het Amsterdamse afgekondigd zo in de jaren  1945-1989. Omdat Maria de moeder is van Jezus komt er van hem als Verlosser niets als ook niet haar 'aandeel' wordt erkend.
Moeten we deze pijnpunten maar laten zitten en aan een Nieuwe Maria beginnen? Of is er toch een beetje therapie om aan die oude Maria te ontkomen. Zeker heeft de nadruk op maagdelijkheid geholpen aan de moeilijke omgang van christelijke theologie met sex. Al heeft dat natuurlijk ook met de algemene gnostische invloed te maken (Manicheïsme). Afijn dat moet dus wel uitgezuiverd worden. Maar de mooie oude schilderijen en muziek, ja dat moet wel blijven!

Minimalisme van Max Reger (opus 138)

Wij zongen onlangs met leden van het Janskoor bij een begrafenis voor een man die incidenteel ook bij ons had gezongen. Hij wilde zo graag dat het Ruht wohl, ihr heiligen Gebeine uit de Johannes  Passion van Bach gezongen zou worden. Een mooi slot na dat ontroerende Es ist volbracht.. Ook al stierf Jezus vrij jong (deze man was 63 geworden, wat wij ook nog niet zo oud en voltooid vinden).
Andere keuze van hem was Max Reger opus 138
Des Mensch lebt und bestehet
nur eine kleine Zeit
und alle Welt vergehet
mit ihrer Herrlichkeit.
Es ist nur Einer ewig und an allem Enden
und wir sind in seinen Händen.

Ik vond het toen een beetje mager: kon er geen dankbaarheid bij? Vreugde? In de Dominicus zongen we gisteren Psalm 139 (Verzameld Liedboek blz. 138-141). Die mag wel bij mijn begrafenis.
Iedere regel daarvan lees je anders in dat perspectief. Vooral het slot:
Ik ben toch niet op een doodlopende weg
Leid mij voort op de weg van uw dage..
Voor het In Paradisum deducant te Angeli heb ik zelf al een mooie icoon gemaakt. Een vriendelijke Michael. Hij is nog niet klaar, maar komt er aan! Alvast een voorproefje.

Ook mooi bij een (mijn) begrafenis te zingen is Verzameld Liedboek  766
Op mijn levenslange reizen ..
nog een leven zal ik reizen
nooit meer zonder reisgenoot..

Dan nog Verzameld Liedboek 648:
Niemand heeft u ooit gezien
vrede en een nieuwe wereld
en de dood zal niet meer zijn.


En natuurlijk bij de kaarsen ontsteken:
Als alles duister is, ontsteek dan een licht in ons dat nooit meer dooft..

En bij weggaan mag  Laudate omnes gentes...

Sint Maarten

De maand begon met Allerheiligen/Allerzielen, dan kwam Sint Maarten. Dit jaar wat heftiger omdat het 1700 geleden is dat de heilige stierf in Tours. 11e van de 11e dus. Er was een prachtige informele kinderoptocht in Amsterdam, Watergraafsmeer. In de Janskerk vier weken lang preken over het levensverhaal van de man (naast  de Jacobusbrief), in de Dom een prachtige opera Martine-Martinus, maar het begon op de zaterdag voor het feest (nu dus op 5 November) met een Martinusparade vanaf het Domplein.

Het centrum is een prachtige Martinus op paard. Boven staat hij in het daglicht, maar in de avond ziet het er als de onderste afbeelding uit. Er zijn allerlei engelen, ridders, wel een 300 kinderen met lampionnen, een fanfare, een kolossale draak. Prachtig gezicht zo rond 18.00 op het oude Domplein (even vergeten dat we daar op een ingevallen kerk staan).
Voor ons was het hoogtepunt zeker de opvoering van de opera Martine-Martinus. Het verhaal draaide rond Martinus die als een succesvol soldaat/bestuurder de stilte en eenzaamheid van een kerk zoekt voor meditatie, maar toch een zwerveling die ter plekke sterft moet genezen.

Daarnaast is er een verhaal van een meisje dat haar moeder verloren heeft en daar helemaal weg van is. Ze is keepster in een voetbalelftal, waar ze stond te dromen, denkend aan haar moeder, maar toen de belangrijkste penalty kan houden. Haar teamgenoten vinden dat een wonder. Ze komt in de kerk, praat met een schoonmaakster, die een sjaal van haar moeder vindt, zodoende heeft Martine haar evenwicht weer gevonden en is de geest van Martinus ook over haar vaardig. Dankzij het tekstboekje konden we het verhaal ook nog goed volgen.
De opstelling in de Dom was gesloten: aan drie zijden zat er publiek, tot een hoge tribune voor het orgel, zodat die imposante kerk zelfs gezellig en cosy werd. Niet meteen een populaire musical, maar een mooi werk voor die oude Martinus!

Allerzielen

In deze maand zie we hoe enkele religieuze gewoontes worden ingebouwd in een seculiere wereld. Alllerzielen, Sint Maarten en Sinterklaas zijn er voorbeelden van.
Radio en TV besteedden veel aandacht aan dodenherdenkingen, kaarsjes opsteken voor je geliefden. In de zoveel jaren lange Janskerk (en ook in de Dom) waren er kleine lichtjes voor de overleden. Wat licht en rust dus, dat is de enige zekerheid die we hebben. Er kwam zelfs een glossy uit over de dood. Niet veel soeps.
In de kapel van het Barbarakerkhof werd een ingetogen dienst gehouden met een sopraan die vooral zong over Ruhe, Stille. De pastor (van katholieken huize) liet een icoon zien van een stille Christus (of eigenlijk een engel). Daarbij het verhaal over de joodse gewoonten om in ieder geval bij het horen van bericht van overlijden meteen naar het sterfhuis te gaan en vooral stil te zijn. We hoeven niet zo van die grote woorden over de dood te zeggen. Het mag en soms moet het in stilte.

Met onze buurvrouw bezochten wij twee van de drie graven die wij op het Barbarakerkhof konden vinden. Hieronder die van Wiollem Aantjes en mijn oud-collega Anton Houtepen. Dat van onze betreurde organist Mark van Kuilenburg konden we niet zo makkelijk in het donker terugvinden. Heeft wel wat dat avondbezoek aan een kerkhof, alsof je cihter bij die overledenen bent die nog niet helemaal weg zijn.