Drie abdijen van Oosterhout bezocht door kunstenaars: Biënnale 2017. 1: Huub en Adelheid Kortekaas

In het stadje Oosterhout, ten noorden van Breda zijn in elkaar nabijheid drie abdijen gevestigd. De vrouwen kwamen het eerst. Dankzij goede contacten nmet de Oranjes van Breda vestigden zich hier de Norbertinessen in het kleine slot De Blauwe Camer, nu Het Sint-Catharinadal. Kort na 1900 kwamen daarnaast de Benedictinessen, gevolgd in 1906 door de paters. De twee bekendsten zijn de literator Pieter van der Meer de Walcheren en de architect Dom van der Laan.
De mannen vertrokken het eerst: in 2003 vertrokken ze naar het bejaardenklooster in Teteringen. De vrouwen zetten het oude leven nog voort.

Wij begonnen met de ingang van het oudste, Sint Catharinadal. Huub en Adelheid Kortekaas zijn twee kunstenaars die al sinds de jaren 1980 een religieus visioen in materie trachten te vangen. Zij gaan uit van 'een keerpunt in westers materialistisch denken en een explosief veranderingsprocess in de wereld' dat aan de gang is. In ietwat bombastisch taal zien zij allerlei positieve wendingen in de wereld gaande. Zij hebben bij de ingang een rij van drie gigantische zetels neergezet, waarin dat ontluiken van de nieuwe wereld uitkomt.

Als was het een Anima Mundi Manifest staan hun teksten bij de afwisselende en mooie werken geplaatst. Ondersteund door de rechters van deze tijd gaat het alleen maar de goede kant uit. Paule kende Huub nog uit haar studententijd, dus tweede helft jaren 1960. Hij maakte toen voor de historische vereniging Dr. Huibers een standbeeld van Erasmus 'ter ere van Rogier en Post' en het staat nu nog bij het Nijmeegse Erasmusgebouw. Huub was niet van de studie geschiedenis, zeker niet van die harde jaartallen en hij keek en kijkt meer naar de toekomst dan naar het verleden.

Het bovenstaande is vals perspectief: het is geen grote tempel, maar een klein werk, twee meter lengte, waarin 2x7 zetels tegenover elkaar staan. Hier zullen dan wellicht de bestuurders van die nieuwe wereld gaan zitten?

Deze vijf symbolen, ieder in een eigen tuin, waaruit ze opbloeien, moeten eigenlijk nog aangevuld worden met een zesde, de philosophia perennis, maar die moet er nog bij komen.
Helemaal achteraan is de zeven-armige kandelaar van het Joden; dan de lotusbloem van het Boeddhisme. Over de andere drie zijn we nog onzeker: de boom met drie takken zou het Boeddhisme kunnen zijn met zijn Boeddha-leer-monnikenorde. Daarnaast in een tuin met allerlei geometrische figuren wellicht de islam, waardoor die gotische bogen het christendom omringen, de centrale religie?

Dit is een lijkkoets volgens de Kortekaas-kunstenaars: de mens staat in die ellips-vorm en kan dus zo de hemel ingeschoten worden.

Hierboven een beeld Geloof, hoop en liefde van Robin Kolleman. De vrouw is hier gehuld in een omgekeerde burka: alleen wat en 'gewone burka' nog enige ruimte geeft bij de ogen, zijn hier juist de ogen afgedekt en is de rest van het lichaam min of meer zichtbaar gelaten. De duif op het hoofd is een weergave van het symbool van de partij van Geert Wilders, de PVV. Dat de veren aan het loslaten zijn wil misschien zeggen dat het met de PVV even niet zo goed gaat? Afijn mooie, grappige zaken gepresenteerd in historische gebouwen. Dit is maar een kleine selectie.
Het was voor ons de eerste keer dat we de drie kloosters zagen: dat alleen al is een aparte belevenis en de moeite waard on naar Oosterhout te komen.

Wim de Ru dirigeert al 40 jaar in de Leidse Studenten Ekklesia LSE

Zondag 24 september waren alle oud-leden van het koor van de LSE opgetrommeld om meer massa te geven aan deze gebeurtenis en maar liefst 70 oud-leden waren ook gekomen. Veel mensen dus vóór en rondom Wim. Hij werd onder meer later gevierd met een glossy": veel intern nieuws over het koor meet veel trouwe leden. Maar eerst 'gewoon' een dienst onder leiding van Wim de Ru zelf.

Het werd een sfeervolle dienst met veel psalmen, zodat we nog maar eens moesten bedenken dat niet de Toral en die 600zoveel geboden de kern van de joodse traditie is, maar die 150 psalmen die zoveel menselijke emoties en verlangens onder woorden hebben gebracht. En dat zingen wij dan graag na want dat maakt het meteen zoveel intenser. We kwamen nogal wat oude kennissen tegen, maar moesten naar nogal wat namen ook raden: we zongen er tussen 1998-2004 en dan nog een jaar er tussen uit naar Montreal. Maar mooi er weer eens te zijn.
De kerken die meer Nederlandse traditie in de diensten stoppen doen het voorlopig nog wat sterker dan die altijd toch wat weifelende LSE. Misschien zou dat dus ook helpen: wat steviger conservatief, maar dat willen de LSEers terecht niet. Deze groep die graag wat kritisch is, twijfelt, nogal eens weer even niet komt, ja, nu weer eens feestelijk in de Hooglandse kerk.
Er waren ook grappige teksten achteraf over de dirigent:
Ja, elke zondag kwart voor twaalf klimt hij op de bok
en kijkt de schola aan of ze hem nog wel zien staan;
een enkeling let op zowaar, maar ach na veertig jaar
maar ach na veertig jaar vindt hij dit niet meer zo raar

En als het dan zo ver is dat de Schola hem ziet staan\begint hij met het eerste lied, ja helemaal vooraan
van gij en ik, van knoppen die op springen staan een vlaag
voor wie dit alles niet begrijpt: het is een beetje vaag...

 Het was een feestelijke nazomerzondag in druk Leiden. Wij weten dat onze kinderen deze traditie niet zullen voortzetten, er soms zelfs stevige bezwaren tegen hebben. Of het niet nodig meer vinden, maar zelf hechten wij er aan en dit was binnen deze sfeer wel weer een bijzonder mooi moment.

Luther in het Catharijne

Het was oorspronkelijk een aartsbisschoppelijk museum, stevig katholiek dus, maar het Museum Catharijneconvent is nu een algemeen museum voor christelijke kunst in Nederland. De tijden van Guus van den Hout zijn voorbij: tussen ongeveer 2000-2010 maakte hij er een algemeen religieus museum van, waarbij religie ook nog stevig werd opgerekt. Hoogtepunt daarin was de tentoonstelling over de lingga, de penis dus. Maar helemaal terug bij af is het museum niet: met veel respect en liefde wordt een tentoonstelling aan 500 jaar reformatie van Luther gewijd.

Er zijn veel van de oudste publikaties bijeen gebracht, waaronder aardig wat van de bibliotheek van het Catharijne zelf. Wat nu de social media zijn, was toen de juist populair geworden boekdrukkunst: zonder dat was het niets geworden en door de dunne en dikke boeken liep het als een tein niet meer te stoppen.
Typisch vond ik ook de nadruk op afbeeldingen: Luther was al snel niet tevreden met de enige drukker in Wittenberg en haalde een drukker uit Leipzig die wel goed met afbeeldingen om kon gaan. Het moest er ook wel goed uitzien, die pamfletten tegen de aflaathandel en de boetepsalmen en andere geschriften. In de donkere lange gang lag het vol met mooie werkjes.

De geschiedenis van die eerste decennia van de reformatie komt dan in korte taferelen aan de kant. De economische strijd is er maar terloops. De boerenoorlog van 1525 toen de arme boeren vonden dat vrijheid van een christen ook opstand tegen de landheren kon zijn, komt niet duidelijk naar voren. Over de verkoop van aflaten horen we wel dat de keizer het niet leuk vond dat er veel geld naar tegenstander paus in Rome ging, maar het geld domineert niet.
In de beschrijvingen sluipen wat foutjes binnen. Erasmus vertaalde natuurlijk uit het Grieks en niet naar het Grieks toe. Hij was wel de eerste die zorgde dat de Griekse grondtekst in een goede en verantwoorde druk beschikbaar kwam, maar verdedigde juist het vertalen naar de gelovigen toe. Immers, de apostelen hadden de Aramees sprekende Jezus toch ook al naar het Grieks vertaald.
Evenverderop stond een kaart met de verspreiding van Luteharanisme, Calvinisme en Anglikanisme over Europa. Kritische bezoekers merkten meteen op dat de islam in het Ottomaanse rijk goed was ingetekend, maar dat verder Rusland, Servië en griekenland nog onder de Rooms-Katholieken waren gerekend, terwijl die grote splitsing  toch al 450 jaar voor die van Lujther kwam, 1054.
Er was een mooi paneel met cartoons, ook uit die tijd, waarin de katholieke kerk stevig werd vekritiseerd. Voor een museum natuurlijk de taak om de beeldcultuur te benadrukken. Zou dat ook een reden zijn waarom musea zo in trek zijn?

En wat kwam er van terecht? Kale sobere kerken, een ingetogener christendom met meer kansen voor de gewone leken. Maar het blijft een fase in een proces, zij het een waardoor Nederland ook spleet in twee grote groepen, zodat ieder dorp wel een protestante naast een katholieke kerk heeft. En die moeten allebei tegenwoordig weer stevig werken om relevant en bij de tijd te blijven.

Mooi was het dus om te zien hoe juist een debat over een kleine kwestie, de aflaat, zoiets in beweging heeft gezet. Juist die concrete kwesties zijn vaak de toegang tot de grotere vragen. Zo is het punt van de hoofddoek juist vaak een heftiger punt van debat dan de ´grote´ theologische verschillen tussen christenen en moslims nu.

IUR 20 jaar Islamitische Universiteit Rotterdam

14 September 2017 vierde de IUR, nu genoemd als Islamic University of Applied Sciences zijn 20e verjaardag. Het was ook de opening van het nieuwe collegejaar. Het was een rustige viering, waarin vooral de nadruk werd gelegd op wat er bereikt is: een door de staat erkende bachelor-opleiding islamitische theologie op HBO niveau (daarom die 'University of Applied Sciences') en een Master Opleiding geestelijke verzorging.

Prof. Ahmed Akgündüz staat hier wat wazig op de foto, maar dat is geen symboliek. Hij zag er uit als een proud rector. Hij sprak aanzienlijk zachter dan anders, benadrukte dat hij geen boze kritiek wil uiten, maar vooral het goede wilde vieren. Hij wil vooral constructief zijn. Het Nederlands lukt nog niet echt goed, dus sprak hij Engels.  Er werd vermeld dat een vijftal oud-studenten in Nederland een baan als imam hebben gevonden en nu plaatselijke gemeenten leiden. Er zijn contracten gesloten met Hartford Seminary Foundation, er is goed contact met Surinaamse instellingen, zodat men hoopt op studenten uit die richting.  Akgündüz wees de term dar al harb af en wil spreken over dar al ahd: geen oorlog, maar een goed contact zelfs een contract met het westen.
Maar: integration is geen assimilation. Er blijven grenzen. Een ervan werd met name genoemd: wel respect voor homosexuele mensen, maar geen goedkeuring van homosexualiteit als levenswijze.
Na de studie over Islamic Public law, is hij nu ook gereed met een handboek over Muslim Private law en gaat nu een werk schrijven over usul fiqh, de grondbeginselen van de islamitische plichtenleeer.

Er waren prominente gasten. Van Nederlandse niet-moslimzijde waren er Anton Wessels en Jan Peters: ietwat magertjes. Uit de United Arab Emirates was Shaykh Al Sayed Ali al Hashemi, counselor of religious affairs gekomen, die een korte toespraak in het Engels hield (alles was kort vandaag: na goed drie kwartier was de zitting al afgelopen).

Andere spreker was Abdulkadir Elbalci, voorzitter van het stichtingsbestuur, dus de man die voor het geld moet zorgen. Hij hield een toespraak in het Turks met wat optimistische poëtische trekjes: een zon is opgegaan in Rotterdam, 20 jaar geleden. Die zal Europa gaan verlichten.
Dat is andere koek dan de ongeduldige Sybrand Buma, die geen goed oog heeft voor de islamitische verlichting!  Gezien de drie talen van deze morgen: Engels, Arabisch en Turks is de integratie in Nederland nog niet helemaal af. Enkele maanden geleden gaf ik een gastcollege en had voor het eerst van mijn leven twee totaal gesluierde brouwen onder mijn gehoor. Alleen een dun spleetje tussen de zwarte stof lieten iets van ogen zien. Ze zaten op de eerste rij stoelen, stelden ook nog enkele vragen. Dat was toch even schrikken als je tegen zo'n barrière aan moet praten. Maar de jonge staf die er rond loopt in keurig pak en met een perfecte beheersing van Nederlands en van de conventies hier, geven een heel andere en veel positiever indruk.

Verwarring over de joods-christelijke bronnen: Siebrand Buma

De term Joods-christelijk heeft al weer een tijdje geschiedenis gemaakt. In de jaren 1930 was er een tegenstroom in de christelijke kerken die het Joodse karakter van het vroege christendom wilde benadrukken. Dat is voortgezet na de 2e wereldoorlog: Jezus wordt een jodendom, er komen rabbijnen doceren op christelijke theologische opleidingen. Amsterdam, de stad van waaruit de meeste Joden zijn gedeporteerd in WO II, ging daarin voor. In de Oosterhuis-liederen wordt Jezus een Jodenman.
De nieuwe Israel-theologie was voor een belangrijk deel een reactie op de holocaust, een correctie op bijna 20 eeuwen vervloeking van Joden.
Maar de nieuwe formule van de 'joods-christelijke basis van de westerse beschaving' is weer in een ander debat ingebed: exclusief tegen de moslims. In tegenstelling tot Korangeleerden als Angelika Neuwirth (Der Koran als Text der Spätantike, tegen de achtergrond van de religieuze ontwikkelingen in het Oost-Romeinse keizerrijk!) en Gabriel Said Reynolds (The Qur'an and its biblical subtext: je moet de Koran eigenlijk zien als een verzameling preken, vaak gebaseerd op een joodse of christelijke tekst) wordt hier, vaak wel heel erg makkelijk, de tegenstelling joods-christelijk gezet tegen moslims in. Is dat luiheid? Kwaadaardigheid? Politiek opportunisme?

Toch nog even Franciscus en de sultan: tegen de kruistochten in.
Een eerste citaat uit Sybrand Buma, Tegen het cynisme, dit voorjaar, blz. 207
Iedereen is intrinsiek van waarde, ongeacht zijn geslacht, huidskleur, prestaties of functies, maar alleen door het simpele feit dat hij er is. Deze gelijkwaardigheid is uniek voor de joods-christelijke cultuur; we kwamen dit eerder tegen in het hoofdstuk over de Apostel Paulus. De dominante culturen in Azië en het Midden-Oosten kennen van oorsprong veel meer hiërarchie. Van Paulus wordt geciteerd uit Galaten 3:28 Er is geen Jood of Griek meer, geen slaaf of vrije... Dus toch: geen christen of moslim!
Een waarom werden de Indonesiërs moslims en zovelen in India boeddhist? Omdat dat tenminste religies waren die de kasten-systemen afschaften!
En dan nog een kort citaat uit die laatste HJ Schoo-lezing: Verwarde tijden die om richting vragen:  'Als vraagstuk in het vraagstuk: wat betekent de opkomst van de islam in ons land? .. dat er een soort Europese verlichte islam zou ontstaan, is ijdele hoop gebleken.
Dat is dus de hedendaagse 'christelijke politiek' en daar moeten we het voorlopig helaas mee doen.

In deKanttekening van 18-24 September staat ook een stevig kritisch artikel over Buma: sinds hij aan de leiding is in het CDA heeft hij constant allochtonen van de partij vervreemd: zij zijn een probleem en nu zelfs zondebok geworden. Sinds 1798 heet er scheiding tussen kerk en staat te zijn: maar er is gelijkheid gekomen en de kerken en religies dienen financieel hun eigen broek op te houden, maar echte scheiding: dat is er echt nog nooit geweest. De Surinaamse Nederlander Akbal Mohamed, sinds 1973 actief in het CDA voert hier de onvrede aan: ok lokaal niveau gaat het vaak nog wel goed, maar in de top is de sfeer vooral door allerlei uitlatingen van Buma helemaal verpest.