Kan Maria een brug zijn tussen christenen en moslims?

KAN MARIA EEN BRUG ZIJN TUSSEN CHRISTENEN EN MOSLIMS?

Voor de bijeenkomst HEILIGE HUISJES, Den Bosch 12 okt. 2008
Lokatie: Orhan Gazi nMoskee, Schutskampstraat 9 (bij de Helftheuvel), Den Bosch,
13.30 ontvangst, programma van 14.00-16.30.

Maria, de moeder van Jezus, is een belangrijke figuur in het christendom. Maar ook moslims kennen haar als zodanig. Ze zit ook soms in islamitische afbeeldingen als een troon waarop Jezus is gezeten, compleet met vuurgloed om zijn hoofd.

Mooie en pakkende parallel-verhalen
In christelijke afbeeldingen komt haar man Jozef voor met een lelie in zijn hand. Dat komt van een verhaal dat in een oud volksevangelie staat (niet in de officiële evangelies) over de mannen die allemaal echtgenoot of voogd van Maria wilden worden. Ze moesten hun staf inleveren bij de priester van de tempel. Alleen aan die van Jozef bloeiden de volgende morgen lelies en zo werd hij voog en echtgenoot van Maria. In de Koran is er het verhaal dat de kandidaten hun rietpennen moesten inleveren. De pen die in een stromende beek tegen de stroom in ging drijven was die van de voogd voor Maria. In de islamitische traditie is dat Zakaria.

In Islam én Christendom is er het verhaal dat Maria in de tempel van Jeruzalem, in een soort kluis wordt opgevoed. Dan komt de engel Gabriel bij Maria die behoorlijk schrikt, maar wordt gerustgesteld. Haar wordt verteld dat zij een kind zal krijgen. Ook de islamitische engelen hebben vleugels. Gabriël heeft zo’n boodschap ook aan Mohammed gebracht, die er eveneens van schrok. Op de afbeelding zien we hier uit respect of angst, taboe, het gezicht van Mohammed niet ingetekend.
In islamitische handschriften uit het Mogoelrijk van keizer Akbar zien we hier de aankondiging van Gabriël aan Maria. Het is wel duidelijk dat hier de westerse en de islamitische kunst elkaar ook hebben beïnvloed.
Maar ook een huis van een rijke moslem-familie uit het Aleppo van de 12e eeuw heeft zo’n afbeelding van Maria met Jezus op haar schoot. Let even op die typische vuurvlam die er uit het hoofd van Jezus schiet. In de christelijke afbeeldingen heeft Jezus altijd een soort kroon op of om zijn hoofd, goudkleurig en daarom heet dat een aureool.
In de christelijke traditie wordt verteld dat Jezus in armelijke omstandigheden werd geboren, in een stal en omringd door dieren. Door de os en de ezel werd hij warm gehouden. In de islamitische traditie wordt verteld dat Maria uit schaamte om haar ongehuwd zwanger zijn de woestijn in ging, waar ze in de eenzaamheid haar kind kreeg. Maar er was wel goddelijke hulp: er was ineens een bloeiende palmboom en op de grond een beekje waar water stroomde. De engel bemoedigde daar Maria en zei haar dat ze zich geen zorgen hoefde te maken. Ze moest gewoon naar haar volk toegaan en als de mensen iets vroegen haar mond houden. Dan blijkt dat de baby al kon spreken en zijn moeder verdedigde en tegelijk aankondigde dat hij een groot profeet zou gaan worden.

Het goddelijke nabij in een warme en sympathieke moeder
In de christelijke traditie is Maria niet alleen de zuivere en hartelijke jonge moeder van de kleine baby Jezus, ze wordt ook vereerd als de Moeder van Smarten. Bij het plan van de Joden om Jezus te doden waren bijna alle leerlingen gevlucht volgens het evangelie. Alleen een van de jongsten, Johannes, stond daar met de moeder van Jezus en enkele andere vrouwen. Zo staat ze op het Isenheimer altaar helemaal bedroefd, in het wit gekleed, ondersteund door Johannes. Ze wordt zelfs wel afgebeeld met een hart dat doorboord is met zeven pijlen. Zodoende kan ze ook mooi een voorbeeld zijn voor mensen in allerlei moeilijkheden Zeer geliefd is ook de afbeelding van Michelangelo, een marmeren beeld dat in de Sint Pieterskerk van Rome staat. Het geeft het moment weer dat Jezus van het kruis genomen is.
Ik besef heel goed dat de meerderheid van de moslims over die kruisdood van Jezus anders denkt dan veel christenen. Daar zouden we ook heel lang over kunnen spreken. Ik wil er nu maar twee dingen over zeggen: Allereerst dat ook christenen geloven dat het plan dat de Joden beraamden om Jezus uit de weg te ruimen niet geslaagd is. De Joden hadden een plan en God had een plan en Gods plan is het beste plan, zo staat het in de Koran ook. Jezus werd van de dood gered door de verrijzenis, zo’n 40 uur na het kruisgebeuren. Dat is de christelijke visie. Moslims nemen vaak aan dat die redding al op het kruis is gebeurd. Maar dan denk ik zelf ook wel: wat maken die 40 uur uit. Gods plan is met betrekking tot Jezus uitgekomen en daar gaat het om. Ten tweede: over de betekenis van Jezus’ lijden, van dat kruisgebeuren bestaat onderling onder christenen ook een hele scala van betekenissen Er zijn er ook die zeggen dat vooral van betekenis is dat de woorden en inspiratie van jezus zijn doorgezet, dat dat het belangrijkste is, niet wat er met dat menselijke lichaam is gebeurd.



Een goddelijke figuur, maar wel helemaal mens
Dat Jezus een menselijke figuur is geweest, is in de geschiedenis van het christendom nogal eens vergeten. Jezus werd genoemd als zoon Gods en Maria al sinds het concilie van Efese als Moeder Gods (431). Een reactie daarop is de schildering van Max Ernst uit 1926 waar Maria Jezus even stevig op de billen geeft. Het kroontje van Jezus is daar ook afgevallen, terwijl het bij Maria nog wel op haar hoofd zit.
Dat christenen echt in de ene God geloven dat is bij moslims niet altijd goed overgekomen, met de grote waardering voor Jezus en ook voor Maria. Het is dan ook niet verbazingswekkend, dat in soera 5:116 een verwijt aan de Christenen: God vraagt dan aan Jezus Heb jij gezegd: Neem mij en mijn moeder tot goden naast God? Bij christenen is Maria nooit volgens de leer deel van de Drievoudige godheid geweest, maar we kunnen het bij de grote verering en die titel van Moeder Gods wel voorstellen dat anderen op dat idee zijn gekomen. Eén God dat is ook het vaste begin van de christelijke geloofsbelijdenis.
Overigens zijn Maria en Jezus niet de belangrijkste bijbelse figuren in de Koran. Het meest wordt Mozes genoemd, dan Abraham, dan Noach. Jezus en Maria komen pas daarna.

De volkse religie tegenover de officiële leer, modern wetenschappelijke realisme tegenover de aloude religieuze opvattingen
In Den Bosch wordt Maria speciaal vereerd in de Sint Janskerk. De Zoete Moeder heet zijn bij de Bossenaren. Achter in de kathedraal staat dat beeld waaraan wonderen worden toegeschreven: in de Middeleeuwen het verdrijven van de pest uit de stad, later talloze andere wonderen en nog steeds komen de hele dag door mensen hier binnen om even te zitten, een kaars op te steken en te bidden. Zij laten de rest van de kerk rusten. Zo was het ook bij mijn ouders. Mijn vader was dol op grote deftige plechtigheden die voorin de kerk plaats vonden, met veel koor en gezang met stevige en lange preken. Met veel mensen tegelijk daarmee bezig. Mijn moeder vond dat te lang, te ingewikkeld en te protserig die diensten in de grote kerk. Die ging liever even bij de Zoete Moeder zitten, kaarsje opsteken, zeggen wat ze op haar hart had.
In de geschiedenis van het christendom is door bisschoppen en priesters nogal eens zuinigjes en zelfs bedenkelijk gekeken naar die volksdevoties. De bedevaart in Lourdes werden aanvankelijk ook door de bisschop verboden. Maat het gewone volk heeft die devoties toch doorgezet.

In de moderne tijd wordt er onder krachtige gelofigen, maar ook wel bij minder kerkelijke en kritische mensen ook wel sceptisch en met twijfel gekeken naar die wonderen. Dat Maria als maagd een kind zou kunnen krijgen wordt zo bijvoorbeeld ook door de filmmaker Paul Verhoeven als flauwekul en ‘niet te geloven’ afgedaan in zijn Jezus boek waar overigens toch hele mooie stukken in staan over Jezus.
Ook Kader Abdolah staat zo kritisch tegenover die wonderlijke geboorte van Jezus uit Maria. In zijn Koran schrijft hij als inleiding op soera 19 Maria:
Maria stond naakt in de rivier. Opeens verscheen er een knappe man.
Maria schrok en rende naar de struiken om zich te verstoppen.
‘Wees niet bang, Maria,’ riep de man; ‘ik ben de engel Gabriël. Ik kom om je een kind te geven.’
De engel wist Maria over te halen, verleidde haar achter de dadelbomen en maakte haar zwanger... Maria baarde een zoon die Jezus heette...

Ja, die Kader Abdolah. Hij heeft ook een mooi kerstverhaal geschreven met twee thema’s. Het ene thema is de imam die sura Maryam niet wilde lezen en ook niet over Maria sprak, maar dat deed de verhalenverteller in het dorp wel en die wilde wel uitvoerig alles over Maria en Jezus meedelen. Het andere thema is problemen bij een bevalling in het dorp van Kader Abdolah. Vanwege complicaties moest hij als jonge jongen naar het naburige christelijke dorp, waar een gediplomeerde vroedvrouw was. Het was tegen de tijd van Kerstmis: Madama Rechel verliet toch haar christelijk dorp al was dat helemaal voor het kerstfeest verlicht, stapte in een trekker en kwam naar het moslimdorp van Abdolah. De bevalling liep goed. Het verhaal eindigt dan als volgt:

Er ontstond een nieuwe relatie tussen mijn vader en de christelijken. Vroeger zwaaide hij alleen naar hen. Nu drukte hij hun hand, maar zodra hij thuis was, spoelde hij zijn hand wel af. ‘Neem Iessa maar eens mee naar mijn huis,’ zei madam Rachel een keer tegen mijn vader. ‘Goed,’ zei hij. Maar hij deed het niet. Als hij bij haar op bezoek ging, zou hij eerst in bad moeten voor hij zou gaan bidden. ‘Jongen, breng je broertje naar madam,’ zei hij tegen mij. Ik zette mijn broer in het zadel en reed naar Masihadorp. Daar vonden twee belangrijke gebeurtenissen plaats:
Madam Rachel gaf me een klein oud boek met een leren kaft, De bijbelse verhalen. Misschien was het helemaal niet nodig, maar ik heb het mijn vader nooit verteld. Nu staat het boek naast het heilige boek van mijn vader in mijn kleine Hollandse bibliotheek.
En ik verloor mijn hart aan een meisje dat bij madam Rachel was en mijn broertje in haar armen nam. En het was de eerste keer dat een man van mijn familie op een christelijke viel.

Zo kan Maria inderdaad moslims en christenen verbinden.

Karel@Steenbrink.nu