Gesamtkunstwerk [1]

Bij zijn uitleg over zijn religieuze ontwikkeling in de laatste jaren gaf Peter Raats enige tijd geleden aan dat hij de Catholica als een soort Gesamtkunstwerk zag, zoals dat in de 19e eeuw ook door velen was gebeurd: een visie op mens en wereld, filosofisch, religieus, vastgelegd in veel maatschappelijke regels, ook via liturgie, andere rituelen, kerkgebouwen zichbaar gemaakt. Te zien in een maatschappij waar soms wel 30 tot 50% in een geestelijke stand leefde als kloosterling, horige bij een abdij.
Dat Gesamtkunstwerk werd van 1860-1960 stevig in het katholieke Nederland uitgewerkt, tot en met kranten, politieke partijen, sportverenigingen, harmonie-orkesten en een heel systeem van onderwijs.
Sindsdien is dit Gesamtkunstwerk ingestort, al zijn er op veel plaatsen in de maatschappij nog wel onderdelen van te zien.
Gisteren, zaterdag 18 April 2015, werd in de Dominicuskerk van Amsterdam gevierd dat men daar 50 jaar een vrij kerk was, buiten het strakke stramien van de hierarchie werd kerkvernieuwing toegepast. In hoeverre is dat daar toch ook met de gedachte van Gesamtkunstwerk te werk gegaan? Die priester en andere leiders uit de periode 1965-1990 droomden vaak van een politieke en sociale revolutie. het was zeker geen beperkte visie op kerk als een binnenkerkelijk gebeuren daar.
In de Utrechtse EUG zie je tegenwoordig meer de nadruk op de zoekende mens. Op het fragmentarische dat gevonden wordt. Elders is het ook wel goed, is er ook veel te vinden, de gelovige aldaar komt maar ten dele aan zijn trekken in dit gebeuren in de Janskerk. En dat is niet erg.

Deze gedachte borrelden ook op toen wij niet naar de Dominicus waren gegaan voor het feest (met zang en lezingen vooral), maar naar de nieuwe tentoonstelling in het Catharijnenmuseum. We vroegen ons wel af hoe het zit met religies, waar je stevig lid van bent en ook van parochies, die graag je lidmaatschap toezegging hebben met een aardige financiele onderbouwing, want ook daar moet secretariaat, de musici en de toespraak-gevers kunnen draaien.
Een kerkgenootschap kost ongeveer zoveel als een golfclub, rond de € 1000 per jaar. Maar veel van onze leden zijn shoppers: gaan eens hier en dan eens daar kijken. Dan kan het een probleem zijn, als je zoals de EUG in de Utrechtse Janskerk 3 bijna voltijdse pastors hebt en nog wat part-time eromheen: de mogelijkheid voor verandering, frisse nieuwe toespraken is er dan veel minder.
Maar even terug naar die kazuifels dus, een hele ervaring. Niet alleen de boeken waren duur: een mooi geïllustreerde bijbel of getijdenboek al gauw net zo duur als een heel huis. De kazuifels al net zo! Prachtig gouddraad, zijde, purper uit exotische landen. Hieronder alvast twee van de voorbeelden uit de vroege 16e eeuw (tot kort voor de alteratie van 1578 werd er nog aan dit rijke liturgisch gewaad gewerkt). De grote motieven: van geboorte, aanbidding van herders en 3 koningen tot kruisiging, kruisafname en verrijsenis, het is er allemaal.