De Kebap Factory en het islamdebat

Op eerste paasdag ging ik van Janskerk naar de nieuwe Diyanet-moskee aan de kop van de Kanaalstraat in Utrecht. Een TV ploeg van de Turkse regeringszender TRT kwam langs voor interviews over de relatie van de Islamitische en de Westerse Wereld. Ze hadden eerst bij mij thuis willen komen, maar ik vond de moskee veel leuker. Het schijnt dat het gebouw op 15 mei door Rutte samen met Erdogan geopend gaat worden. Wie weet gaat het weer niet door, er zijn al problemen genoeg tussen Erdogan en Europa!
Het restaurant ziet er open, luxe en gezellig uit. Er zaten vooral Turkse families te lunchen (een pakket van 8.75, halve prijs voor kinderen). De omgeving van het gebouw wordt steeds mooier. Ze schijnen voor het oude badhuis/moskeegebouw veel te veel geld te vragen dus is dat nog niet verkocht, maar met zo'n mooie locatie moet dat zeker wel ooit gaan lukken.

Het interview liep over meerdere schijven. Tural Koc (ook een tijdje secretaris van de IUR in Rotterdam, maar nu weer zelfstandig ondernemer) kreeg de vragen in het Turks van interviewer Zafer Akturan, stelde ze in het Nederlands aan mij en ik antwoordde dan weer in het Engels.
'Of de verhoudingen tussen de islamitische wereld en het westen veranderd zijn sinds 9/11?' De vragen gingen allemaal die geo-politieke kant uit. Al meer dan 25 jaar geleden wees Mohammed Arkoun al af dat er iemand kon opstaan die zei: 'Maar de islam zegt...'.  Niemand spreekt wat de islam inhoudt daarvoor de die beweging veel te verscheiden, conflictueus al sinds het begin. Alleen de koran is grotendeels consistent en een aantal persoonlijkheden ook wel. Maar 'de islam'.  Ja, het helpt de Arabieren wel om te overleven dat er een vijand is gecreëerd: Israël tegen Palestijnen, die zondebok-constructie helpt mensen om andere problemen te vergeten en een echte oplossing voor concrete problemen over te slaan.
Ik heb de theorie van de zeven moslim-culturen herhaald: de drie oude van Arabieren, Turken en Perzen, de drie latere van India, Zuidoost Azië en Afrika onder de Sahara. En als nieuwste islam in het westen. Wie weet gaan de Hanafitische moslims en die filosofisch getinte sji'ieten nog wel makkelijker met elkaar om: sjarie'a helpt niets, is alleen een blok aan het been. Afijn, een uur lang filosoferen over de islam tegenover de rest van de wereld. Ik ben benieuwd of ik nog ooit zie wat ze met al die gesproken teksten gaan doen! Hieronder eerst Tural Koc nog in het restaurant en daaronder de interviewer en de producer, niet in het levendige restaurant, maar in een wat saai zaaltje bovenin dat markante gebouw met de twee potlood-minaretten.

Het lege graf

Susaku Endo schreef ooit een indringend boek over Jezus, waarbij hij dat woord op het kruis 'Het is volbracht' helemaal serieus nam. De Boeddha wilde het leven uitbannen door de begeerte te blussen. Jezus nam het lijden helemaal op zich en vond daarin de voltooiing. Met de verrijzenis en nog weer (opnieuw)  gaan leven zou de cirkel weer beginnen. Dus staat er boven het laatste hoofdstuk dan ook die tetel HET LEGE GRAF.
Alsof dat in onze cultuur een beetje doorwerkt: de Goede Week is vooral passiemuziek, de 'paaswake' was in de ons omringende landen niet op TV, niet in Duitsland en België. Een in de Janskerk was het ook erg rustig. Bij de dienst zelf was er ook grote verlegenheid met die fysieke verrijzenis van Jezus. Hij laat zich ook maar even en dan nog vaag zien. De predikant kon er niet veel meer van maken dan de boodschap dat dit de hoop op steeds toch wel weer licht na duisternis, hoop op een nieuwe toekomst na een depressie. Zelfs de vraag wat er dan in dat dode lichaam gebeurd kan zijn werd niet eens echt gesteld. Alleen bij de zondagmorgen werd in Matteüs 28 doorgelezen, tot waar de soldaten geld krijgen om te vertellen dat het allemaal in scene is gezet en het lijk gestolen is.

Paasmorgen was drukker in de Janskerk dan in de nacht. Volle bak zelfs en een vrolijke ook hier weer. Gaan wij te gemakkelijk over die oude vragen heen? In de nacht werd nog een passage vanTeresa van Avila gelezen over de rups die moet afsterven om de vlinder voort te brengen. En we zongen over dat proces van zaad dat sterft om nieuw leven te produceren. Bij Paulus is het die Jezus die al ooit gekomen is, en nog snel terug zal komen. Wij zagen nu in de lijdensweek met indringende passieverhalen juist wel weer die Jezus nog eens sterk terugkomen. Daarna de dans en liep de kerk weer leeg.

In de jaren 1950 kwam een kapelaan bij ons thuis het dogma van Maria ten Hemel Opgenomen propageren: daar moesten we eens stevig over gaan denken, geloven. Dat was zo rond 1950, of 1954 of kort erna. Ik vond dat toen als kind maar zielig: Maria met Ziel en Lichaam in de Hemel Opgenomen. In haar eentje. Misschien was Jezus er ook nog, maar verder niemand. Geen lichamen en de engelen hadden die ook niet. Lichamen in de hemel dat klinkt zo zeker als erg raar en eenzaam.
Bultmann heeft voor zulke gedachten de Entmythologisierung uitgevonden. Die mythische gedachten hoeven dus niet meer, maar je kunt ze ook niet zo maar uitwissen en er niets voor in de plaats stellen. Ieder jaar een Matthaeus Passion en in ieder huis een mooi Mariabeeld is wellicht toch wat beter. Ik ga dadelijk maar even een kaarsje voor onze knappe Balinese Maria opsteken.

Jheronymus/Jeroen Bosch neemt bezit van Den Bosch

Er is een prachtige tentoonstelling van de schilder Jeroen Bosch in zijn stad. 500 jaar na zijn dood staan er weer grote rijen en lopen we langzaam door de grote zalen heen om de ca 25 schilderijen en de 30 tekeningen te zien, met nog wat dingetjes erbij.
Dit keer hebben we de catalogus van te voren gekocht en doorgekeken, want die schilderijen staan zo vol met kleine afbeeldingen, dat je ze in de drukte toch niet goed kunt zien. Dat bleek zeerpraktisch. Allereerst kregen we een duidelijk beeld van de man die apart gewerkt heeft. Den Bosch was geen bisdom, geen stad van hertogen (ondanks de naam stond er geen slot van de |Hertogen van Brabant, alleen wellicht een jachtterrein in de buurt). Bosch was iemand van de Moderne Devotie. Geen grootse kerkelijke spektakels, maar een sobere levenswijze. De Hooiwagen is dus een plechtige triptiek op afstand, maar het is een karikatuur van mensen die wind najagen, winst luchtig als hooi.
Na het bezoek aan het museum maakte we een wandeling door de stad. De Sint-Jan stond ook al in het museum in een mooie krulvorm.

Bij de echte Sint Jan werd reclame gemaakt voor de gekke beelden die boven op de steunberen staan. Dat lukte ons dus niet om nog in het programma in te passen, want alles was al uitverkocht voor die dag. De kerk konden we nog wel in. Alleen achyter bij de Zoete Moeder is het druk. De rest was wel open: zelfs een aparte deur voor het Heilig Jaar en een uitleg voor de Aflaat die je alleen al verdiend met door die deur te lopen. Speciale vorm van katechese dat hier dus ook maar even komt.

Mooi meegenomen toch!
Maar nog mooier zijn her en der in de stad de vele uitbeeldingen van die kleine figuren op de schilderijen. Een wandeling door een aantal oude straten, langs de takken van de Binnendieze (in mijn jeugd nog een stinkende riool) kevert voor vrolijke afbeeldingen op van een wellicht ook vroom, maar voor vrolijk schulder.

 Ja, niet alleen vrolijk, ook wel wat cynisch, maar dat is dus allemaal een boodschap voorfagaand aan wat eindoordeel moet gaan worden?

 Aan de voet van het oude Capucijnenklooster, de Van der Does de Willeboissingel, staat een onaffe gorte kopie van de tuin de lusten: de ontbrekende wezentjes zijn allemaal in de stad te vinden. Leuke puzzeltocht. Als je de afbeelding te klein vindt: gewoon dubbelklikken erop en je muis blaast de foto wel op.

Een oude Fransciscus in het Catharijne: het debat mag vermeden worden als er maar ontmoeting is

Het is lijdensweek. Op de radio alsmaar Mattheüs Passie van Bach. Gisterenn waren wij er zelf ook bij, de uitvoering van Holland baroque met de zangers van Nederlands Kamerkoor en de directie van Reinbert de Leeuw. De grote dirigent van moderne muziek gingterug naar de oude meester, zonder grote vaart: het slotkoor werd majestueus langzaam en breed gezongen. Dat had Mengelberg nog graag willen horen zo. Geweldige solisten. En steeds die vraag: of je gelovig moet zijn om dit werk helemaal te kunnen/mogen waarderen. Maar die vraag werd makkelijk voorbijgegaan: het gewoon een mooie religieuze opera met heftige en diep-menselijke emoties. Alsof met het sluiten van kerken de concertzalen ook wel functies kunnen overnemen.
Dan vandaag, Witte Donderdag, de Franciscustentoonstelling in catharijne-Convent. Henk van Os, gastconservator, begon met te stellen, dat Franciscus het ook buiten de kerk goed doet. Ecologie, dierenvriend, vredes-icoon en -activist. Niet de man van de kerkdiensten, maar van de simpele devoties en hartstochtelijke passie. Tot in zijn eigen lichaam, waar de stigmata eeuwenlang het belangrijkste waren.
Er was een mooie afbeelding van zijn afkeer van de Kruistochten en zijn prediking voor de Mamelukken-sultan: wie overwint in het vuur heeft de ware boodschap. Het loopt met een sisser af: het debat wordt voortgezet en de vuurproef niet gebruikt. De afbeelding is niet van Giotto, die in de kerk van Assisi is, maar wel van de grote Fra Angelico.

Niet het mooiste schilderij, wel het mooiste verhaal was over het gebrekl aan liefde en verering voor Maria bij Franciscus. Het is allemaal Jezus-mystiek, in armoede en vooral in verlangen naar lijden en eenwording. Toch wilde Franciscus volgens de legende ooit een ontmoeting met het kleine kind Jezus hebben. Per slot van rekening is hij toch de uitvinder van de kerststal. Dus ging hij op een avond met een broeder uit wandelen en in het bos verscheen een lichtgland, de jonge vrouw Maria en Franciscus kon het kind even knuffelen.

Er zijn talrijke verhalen bewaard en toegevoegd. Er is een serie afbeeldingen van een Philip Galle, die vanaf de schjepping allerlei verhalen over bijbelse figuren, vooral Jezus, met het leven van Franciscus verbindt./ Te beginnen met God die hem als bij Adam leven inblaast en uit zijn zijde komt een blote dame, die armoede, zuiverheid en gehoorzaamheid verbeeldt.
Daaronder van een pilaar met een twaalftal houten afbeeldingen nogmaals dat tafereel met de vuurtest bij de sultan.
Uiteindelijk gaat het niet om het debat alleen, maar voegt stevig spektakel er een grote kracht aan toe. Dat konden zowel Bach als Franciscus klaar krijgen: spektakel en emoties

Erasmus, kind van Gouda

Erasmus (1467-1536) staat bekend als Erasmus van Rotterdam, omdat hij daar geboren werd. Zijn vader was priester in Gouda en het stond niet netjes om zijn kind daar geboren te laten worden. Dus ging zijn vriendin naar Rotterdam en kwam daarna met de baby in Gouda terug. Zo ging dat toen met celibataire mensen. Afijn, Gouda wil zijn grote zoon, Europees 'wereldburger' eren en er kwam een tentoonstelling.
Aanleiding was onder meer een groot raam dat in de Grote Kerk van Gouda gaat komen ter ere van de deugden van Erasmus, althans die hij preekte. Dus tolerantie, helder en kritisch denken, vrijheid van geweten. Afgelopen zondag gingen wij naar Gouda en zagen al meteen dat er van alles rondom de tentoonstelling is. De musea horen bij de nieuwe kerken van onze tijd (naast de muziekcentra, misschien ook wel de stations als grote openbare ruimtes) en zijn organiseren van alles buiten hun eigen domein. Dus een grote Erasmuswandeling, soort bedevaartsgang door Gouda om de verdiensten van erasmus te eren en toe te eigenen.

Civis mundi sum staat er onderin het raam: ik ben een wereldburger. Dus niet veel meer over van of voor Gouda en in het museum moesten ze het vooral doen met filmen, video-verhaal van Herman Pleij over de jeugd, enkele moderne afbeeldingen, boeken. Zo heel bijzonder was het dus niet. Maar we hebben wel een nieuwe impressie van de stad gekregen, waar we misschien 20 jaar niet waren geweest. Erg mooi, vooral rond de grote markt met zijn stadhuis. Maar wel typisch was de vergoelijking van 'nbze koloniale oorlog' uit 1945-1949. Die wordt daar nog wel goedgepraat.

De "strijd om order en vrede" heet het daar. Laat Erasmus het niet gehoord hebben: hij komt dat pakaat meteen weghalen en gaat treuren om die korte levens van Kortleven en anderen.

 Een van de grapjes was dat je een selfie van jezelf kon maken met een mijter op je hoofd. Niet helemaal gelukt.