De Silence-film van Martin Scorcese: is waarheid universeel?

Gisteren werd de film Silence van Martin Scorcese in de Utrechtse bioscoop Rembrandt gedraaid, waarna er een heerlijke sushi-lunch was en een serie korte lezingen in de Geertekerk.
Organisator was de remonstrantse kerk, meer specifiek Dr. Sigrid Coenradie, dominee in Deventer en in Augustus 2016 op Endo gepromoveerd bij Johan Goud in Utrecht. De opkomst was buiten verwachting groot: ruim 200 mensen in een overvolle grote filmzaal voor een lange en zeer aangrijpende film. Er kwamen woorden als 'verpletterend, overrompelend, weerbarstig'.
Het verhaal speelt zich af in Japan: nadat in de jaren 1570-80 een grote massabekering had plaatsgevonden bij edelen die tegen de shogun van Ende/Tokyo in opstand waren, kwam er een christenvervolging na 1600. De bekering van mensen rond Nagasaki had ook wel politieke motieven: steun van Portugese moderne wapens. De vervolging was er dus ook op gericht om de vreemde religieus-politieke beweging de kop in te drukken.
Een Jezuïet, pater Ferreira had zich afvallig getoond en bestudeerde nu de Japanse cultuur en droeg ook de supeirieure westerse kennis over geneeskunde en astronomie over aan moderne Japanners.

Twee jonge Jezuïeten gaan op zoek naar deze Ferreira. Ze ontmoeten christelijke dorpen in een streek waar de arme boeren ook in een boerenopstand zijn verwikkeld, tegen de te hoge belastingen. Er zijn dramatische martelingen-scenes, die doen denken aan Ben Hur, de oude film. De Jezuïeten worden gevangen genomen. Een wordt gedood, de andere, Rodriguez, volgt uiteindelijk ook de weg van Ferreira, waarmee hij nog wat Japanse levens van christenen redt en zelf ook verder kan leven.

Helemaal boven de oudere Ferreira, daaronderde gevangen genomen Rodriguez.
Het boek, de Japanse eerste film  uit 1971 en deze film blijken steeds een ander slot aan het verhaal te geven. De film van 1971 gaf nogal stevige kritiek op de absolute staat Japan, waar de individuele keus voor christendom niet mogelijk was. Hij eindigde toen in een erg lange kus van Rodriguez met zijn Japanse vrouw. Was dat naast een afwijzing van de japanse staat ook een afwijzing van dat andere grote en absolusitische systeem, de katholieke kerk?
In de compacte tekst van de schrijver van het boek Sushaku Endo, komen veel thema's naar voren. Een ervan is de cultuur van Japan als een moeras waarin de christelijke religie geen wortel kan schieten. Christendom is waar in Europa, maar in japan is er een andere waarheid nodig!
Marc de Kesel  zocht de kern in een zin van het boek (niet in de film!): De weg van de genade is het opgeven van het ik. De priesters kunnen door hun geloofsafval mensen redden: moeten zij dan aan hun eigen glorie en waarheid vasthouden? Dat doen ze uiteindelijk niet en dat zou dan ook de kern van het boek zijn. Ik schreef dit op als het graankorrel-ideaal: de graankorrel moet sterven om vrucht voort te brengen...
Over de functie van lijden, over de stilte van God, reservatio mentalis, spanning tussen Christendom als sociaal-politieke boodschap, de relatieve betekenis van sacramentele mis, biecht, geloof in paradijs, heel wat thema's kwamen langs. De film bleek in ieder geval niet zo simpelweg 'Superkatholiek' te zijn en eenvoudig eenduidig als onze Volkskrant suggereerde.
Een heel bijzonder figuur in de film is de ambtenaar en inquisiteir Inoue. Hij is een vriendelijk, liberaal diplomaat, zo absoluut anders dan ik me had voorgesteld: dogmatisch en hardvochtig. Hij geeft redelijke argumenten, suggereert daqt de priesters het niet hoeven te menen, alleen maar even op de beeltenis van Jezus trappen is al voldoende.
Ik ga het boek weer opnieuw lezen.