De menselijke God van Darwin

De laatste weken heb ik verschillende boeken gelezen over Darwin, de evolutie van de mens en dergelijke zaken. Het eerste boek kwam van de 'antropologisch bioloog' die me naar Bussum haalde voor een lezing over Gülen. Hij was geacharmeerd van een boek van Carel van Schaik en Kai Michel. De laatste is een Duitse wetenschapsjournalist en daarom is het boek ook zo fantastisch goed leesbaar. Van Schaik studeerde in Utrecht bij Frans de Waal over primaten, mensapen dus en de vorming van de eerste mens. Hij is nu hoogleraar in Zürich. Hij toont zich in het boek duidelijk een stevig bijbelkenner.

Dit boek over Evolutie en de Bijbel, mooie uitgegeven in hardcover, ruim 440 bladzijden, volgt een aantal hoofdstukken uit de bijbel, maar vanuit de basistheorie, dat zo'n 12.000 jaar geleden, de grootste overgang in de ontwikkeling van de mens tot nu toe plaats vond: van jager-verzamelaar tot landbouwer-op-één-plaats. Dat begint al met een uitleg van het paradijsverhaal: Adam en Eva moeten die grote tuin met allerlei vruchten en dieren verlaten om hard in de grond te gaan ploeteren. Ook de tegenstelling Kain en Abel, Esau en Jakob wordt zo uitgelegd. Andere bijbelverhalen als die van David komen ook in Darwinistisch-evolutie perspectief te staan, al halen de twee er dan ook Ibn Khaldun er bij over de neergang van een dynastie in de derde (of soms al tweede) generatie: na Saul kwam David die op het einde van zijn leven ook corrupt en tyranniek werd.
De beschrijving van het begin van het christendom is wel aardig: in de evolutie naar een monotheïstisch beeld dat  dominant werd, liep het Jodendom voorop. Maar er waren in de gunstige plaats van het Romeinse Rijk twee Joodse varianten: een bekrompen en chauvinistische variant, het Rabbijnse Jodendom dat de besnijdenis en joodse spijswetten centraal bleef stellen. Daarnaast een soepeler en democratischer variant, het Christendom, waar algemene ethische richtlijnen belangrijker bleven en die hadden grote aantrekkingskracht. Zodoende bleef het Rabbijnse Jodendom een kleine religieuze stroming en werd het christendom de belangrijkste reli-factor ter wereld.
Ik moest daarbij ook wel denken aan die ontwortelde Marokkaanse en Turkse Imam-Mufti die wij in Nederland kregen sinds 1960: wetskenners, als imam en mufti, terwijl de mystieke variant van de Turkse al was afgeknepen door Kemal Atataürk, terwijl de marabouts in Marokko gebleven waren.
Het Oerboek is zo breed opgezet dat het niet gemakkelijk als boek te lezen is. Eerder een soort evolutionair denken op heel verschillende kanten van de bijbel losgelaten. Om nog eens (deels) te herlezen.

Het gemak van de electronische index: als je sapiens intikt bij de stadsbibliotheek krij je een aantal boek, waaronder dit. Nelissen schijnt een hele serie boeken over evolutietheorie geschreven te hebben. Hier komt de hele oorsprong van de mens nog eens terug. Voor mij nieuwe termen als homininen, habilis, heidelbergensis.. maar uiteindelijk de 'tweede fase' waarin de mens niet meer werkt aan de voortplanting (kernthema van alle evolutie), maar versterking van de soort geeft. Dat is de het nut van een oudere mens, terwijl in omvang vergelijkbare dieren maar zo'n 30 of hooguit 40 jaar halen.
Wel aardig, goed om te weten, maar het is nogal eens badinerend geschreven. Ja, religie mag, als je gelooft moet je dat zeker blijven doen als je denkt dat het helpt. Maar niet wetenschappelijk te onderbouwen, al wordt mindfulness wel de hemel ingeprezen (al heeft hij er zelf niet aan gedaan). Overigens schrijft hij zelf dat hij religie er eigenlijk buiten wilde laten en het niet thematische heeft beschreven.
De huidige kleine groepen jager-verzamelaars worden vaak gebruikt om informatie te geven over die van 12.000 jaar geleden: dat was dan een punt waar ik wel moeite mee heb, zoals bij de nogal badinerende toon van het boek, maar dat is misschien nodig voor popularisering?

Torrey is ook 100%Darwin en daarnaast ook veel bezig met de jager-verzamelaar van vroeger, zij het ook veel via informatie van de nu levende mensen. Aan de grote wereldreligies komt hij nu niet toe. Als kleine jongen was hij misdienaar, dus die wierookgeur zit er nog wel in, maar komt er hier niet uit.