Salafisme: een gevaar of een onschuldige dromerij?

Vorige week is in Tilburg Mohammad Soroush gepromoveerd op het salafisme. Zijn stelling was dat het een gevaarlijke ideologie is, die een confrontatie zoekt met de moderne westerse maatschappij, althans volgens de samenvatting van De Volkskrant van vandaag.De moderne democratie wordt niet erkend, moslims wordt aangeraden zich niet onder niet-moslims te stellen en zo wat meer. 'Salafisten sturen aan op een confrontatie'.  Daartegenover staat de mening dat de meeste salafisten nogal onschuldige moslims zijn die hopen op een messianistische tijd: de wereld zal ooit nog helemaal beter worden, als...  Ja, als dat vage begrip sharia het gedrag van de mensheid helemaal zou regelen, dan is het volgens deze visie een ideale tijd.
Het probleem begint al bij het begin: in de ongeveer 30 jaar van de dood van de profeet tot de moord op de 4e van de rechtgeleide kaliefen zouden de moslims helemaal braaf geleefd hebben en zou het allemaal goed zijn geweest in de islamitische wereld. Helaas zijn kalief 2-3-4 door moord om het leven gekomen, bewijs al van veel onenigheid en ontevredenheid. Het paradijs van het begin van de islamitische periode is dus niet zo eenduidig geweest en dat eindvisioen moeten we misschien, als we reëel zijn, ook niet te snel verwachten.
Ook vandaag kwam binnen op academia.edu een artikel van Averil Cameron over de laat-klassieke tijd en de apokalyps: zowel bij joden, christenen als wellicht bij de vroege moslim-gemeenschap heeft zo'n messiaanse verwachten een rol gespeeld: tussen 610-640 is niet alleen Mohammed als profeet opgetreden (met wat eindtijd-teksten in de vroege hoofdstukken van de Koran), maar rond de strijd van keizer Heraklius en de Perzen (628 herovering van Jeruzalem door de christenen, nadat de stad eerder door de Perzen was veroverd, die zelfs het heilig kruis hadden meegevoerd) gingen die eindtijd-gevoelens ook een grote rol spelen.

Sharia wordt wel vertaald met 'Islamitische Wet', en Snouck Hurgronje heeft geprobeerd de term Plichtenleer in te voeren. Voor de overgrote meerderheid van moslims heeft het een betekenis die wel lijkt op de Terugkeer van Jezus of zoiets als de Overwinning van het Proletariaat voor Marxisten. En het onderworpen zijn aan niet-Moslims. Een grote Fatwaraad voor Moslims in Europa heeft het wel een voor verboden verklaard om zo maar naar een niet-westers land te emigreren. Zeker vrouwen en kinderen zouden niet mee mogen komen. Dat is dus ook onderdeel van die dromerij, tenminste voor de meerderheid.

Stemmen horen

Ik ben momenteel bezig een tweede boek te lezen van Kamel Daoud. Na zijn 'aanvulling' op L'étranger van Camus (Moussa of de dood van een Arabier) met heel Algerijnse alledaagsheden. In Zabor is een hartstochtelijke schrijver bezig en het lijkt soms ook wel op een niet echt bewerkt dagboek. De nogal eenzame en teruggetrokken auteur komt wel wat mensen tegen, maar hoort ook stemmen.

Vroeger had ik al eens gelezen dat stemmen horen (zoals de profeet Mohammed, maar tot in de New Age, A Course of miracles, ook gedicteerd door een stem) bij ongeveer 10% van de bevolking voorkomt. Het blijkt (nog steeds) zo te zijn: https://www.psychosenet.nl/psychose/psychose-symptomen/stemmen-horen/ schrijft erover en beschouwt het niet zonder meer als een ziekte (als staat die site wel vol met allerlei enge en nader verschijnselen).
Ik vroeg er een bevriende psychiater over die vertelde dat hij nog kort geleden over zijn vakgebied had gesproken voor een aantal imams. Een Turkse imam vertelde hem dat hij het vaak had, vooral als hij langs een kerkhof kwam en dan stemmen van de overledenen hoorde. De man heeft hem en de anderen daar gerustgesteld: zo lang als je er geen last van hebt en het in je leven en contacten niet stoort is er niets aan de hand. Je kunt het gewoon als een normaal verschijnsel accepteren en waarderen. De ietwat wereldvreemde auteur, de ik-persoon van Zabor, is er helemaal fanatiek mee bezig, geneest en beschermt zo ook allerlei mensen.

Rechter- en linkerwang

Afgelopen zondag was het al een beetje vredeszondag, maar in de Janskerk vooral afscheid van dominee Harry Pals. Die is niet zo van de Griekse en Romeinse cultuur en filosofie, maar wil in de joodse wortels staan. Eerst kregen we uit Micha de tot ploegschaar omgebouwde zwaarden. Dan de wang van de Bergrede: niets meer van oog om oog, tand om tand... maar wie je op de rechterwang slaat, keer die ook je linkerwang toe.
In HP-stijl ging het even als een toneelstukje: de lezeres las 'per ongeluk' de linkerwang in plaats van de rechterwang en verontschuldigde zich. Harry stond quasi-boos op, en zei dat de Heilige Schrift niet voor niets de woorden kiest en ging in uitlegger-debat. Ja, inderdaad je verwacht dat iemand met zijn rechterhand op de linkerwang eerst slaat. Maar die rechterhand staat er bewust omdat dat de goede kant is. Een slag daar is dus vernederender dan aan de linkerkant.
Er werd ouderwets goed geacteerd; de kerk helemaal wakker en ook de rest van de preek ging helemaal goed vanwege de krachtige teksten.

Ik zing daar in het koor mee en hier dus een zich op een volle Janskerk. Het orgel liet alle registers eens stevig horen en Laurens had op mooie voorspelen bijzonder zijn best gedaan.
Toch mag je ook dan iets missen. Bij dienstvoorbereidingen heb ik er altijd voor gepleit dat naast de bijbel ook de Koran ter hand genomen wordt. Dat is immers ook een eminente verwerking van de joods-christelijke traditie. En jawel hoor, er staan twee versies in van het Oog-om-Oog en Tand-om -Tand-verhaal. Een in sura 2:178-9, de laatste (?) in sura 5:45. Die zijn minder radikaal dan het evangelie: God heeft de Torah neergezonden ... Wij hebben hun daarin voorgeschreven leven om leven, oog om oog, neus om neus, oor om oor en tand om tand; ook voor verwondingen is er vergelding. Als iemand het dan als aalmoes kwijtscheldt dan geldt dat voor hem als verzoening (Kaffarat: ook wel een offer bij begrafenissen waardoor de schuld van die overledene wordt kwijtgescholden, dus niet alleen verzoening voor die vergeeft maar ook voor wie vergeven wordt).
Is de Koran hier realistischer? De prioriteit van verzoening en vergeving gaan ook voorop, maar naar aanleiding van het evangelie kan er toch een mooie stukje theater in de kerk worden gespeeld. En daar was Harry Pals weer uniek en bijzonder in. Dank dus!

Iran zonder Islam in Assen

Het Drents Museum in Assen heeft een mooie tentoonstelling vanuit het bezit van het nationaal museum in Teheran. Het is geen rondreizend circus, maar volgens de berichten op initiatief en via rechtstreeks contact met die instelling vanuit Assen. Beetje hulp van Thomas Erdbrink er bij, maar toch; allemaal heel mooie spullen uit dat museum. Deels archeologie, de mooiste spullen van opgravingen uit oude tijden. 400 voor Christus begonnen ze daar met landbouw en veehouderij, oude steden, ongeveer tegelijk met het oude Egypte. 500 voor Christus was er al het gigantische rijk van Cyrus en Darius en daarna de strijd met de Grieken waar Alexander won of verloor, hoe je het ook bekijkt.

De schaal boven is zo'n voorbeeld van mooi aardewerk, al bijna 4000 jaar geleden gemaakt. Er waren 200 voorwerpen, de meeste redelijk klein, dus alles bijeen niet zo'n heel grote tentoonstelling, maar wel mooi getoond. De vitrines waren grotendeels ingepakt in een soort Perzische tapijten, die kennelijk voor deze gelegenheid zo waren gemaakt.

Dit is een afgietsel van een van de grote beelden van de tijd van de oude vorsten, Darius en dat soort dus. Het mythische dier daarboven is een symbool van het Zoroastrianisme, Ahura Mazda, de strijd tussen de goed en kwaad. De koning (3e van links, voor twee paleisdienaren) vertrapt een vijand en een hele serie staat er nog achter. De teksten die hierbij geschreven zijn waren in diverse vormen van het oude schrift en hebben veel betekenis gehad voor latere ontcijfering van die taal.
Het laatste rijk, van de Achaemeniden heeft zich (weer) uitgeput in een strijd tegen de Grieken van Heraklius. Daarover gaat sura Rum (30) van de Koran. Het stortte na de komst van de Islam tussen 636-640 helemaal in en de Islam werd de dominantie religie van het vroegere Perzische rijk.
Maar er was maar heel weinig van die islam te zien: een enkele bismallihi in Arabisch schrift op dit schaaltje, waar verder een vogel een slang aanvalt.

In de sociologie van Ibn Khaldun wordt een contrast gemaakt tussen de drie oude Islamitische volkeren: de Arabieren hebben een zuiver, maar wat streng en strak monotheïsme, ethische richtlijnen (zoals het Joodse geloof); de Perzen houden van de grote mythische verhalen en van filosofische overwegingen (zoals de grieken in de geschiedenis van het Christendom), terwijl de Turken de religie goed hebben georganiseerd (zij zijn dan de pendant van het soldaten- en bestuurdersvolk van de Romeinen in het christendom).

Een blijde intocht van Oude Muziek in Utrecht

Het Festival Oude Muziek begon gisteren niet met één groot concert in Vredenburg, maar met een serie van vier, waarbij het publiek steeds van de ene naar de andere locatie moest wandelen.

Maar om 19:00 begonnen we eerst bij het klokkeluidersgilde rond de Dom omdat alle klokken tegelijk werden geluid. Gezien de brokken kalk-mergelsteen die er bij lagen was er weer gepropageerd om in slow building het middenstuk van de grote kerk weer eens af te gaan bouwen. Liefhebbers hadden gemerkt dat het nog niet eens zo lastig is om in mergel te gaan houwen, maar daar zal het voor dit jaar ook wel bij blijven.
Na het geweld van alle klokken (inclusief die grote Salvator, moeilijk in beweging te krijgen, maar doet hij zijn werk dan gaat het ook goed door!), was er een carillonconcert, goed te beluisteren in de pandhof. Daar stond ook Dr. Hans Kronenburg vroeger hoofdpredikant van de Domkerk en schrijver van een dissertatie over de terugkeer van een (nu Protestantse) Bisschop in de Dom: ook dat verlangen naar het verleden zal voorlopig nog niet uitkomen.

Ons eerste concert was in de Nicolaïkerk, met Graindelavoix: vijf mannenstemmen die zo'n kerk makkelijk kunnen vullen met muziek van rond 1500. Grote rijkdom aan muziek voor de zij-altaren, voor allerlei broederschappen. Naar de kerk lopend verbaasden wij ons erover hoe dat kerkelijk leven een stad moet hebben gedomineerd: zoveel onderhoud aan gebouwen, voor de kleding, de muziek. De kerk was een grandioos decor voor het concert en anders dan in een kerk zonder stoelen, banken e.d. had dit niet kunnen gebeuren. De foto is helaas onscherp: daar leer je dan ook van.

Het tweede concert was in de Catharina-kathedraal (dat mocht daar dus toch! Ondanks allerlei beperkingen van Kardinaal Eijk: omdat ze delen uit een mis zongen?) Een Italiaans koor zong een Gloria en Sanctus uit een mis van Antoine Busnoys, rond 1480). Helaas waren de trombones zo hard dat de stemmen er bij in het niet vielen. En van de tekst was vrijwel niets te verstaan. Wat opviel was de rode kleur  mooi als achtergrond, maar verder zonder echte betekenis. In de Domkerk was het hoogtepunt:Een ruim 20 zangers sterk Vox Luminis, met groot orkest bracht een treurmotet van Rameau, dan een triomfmars van een andere componist en nog weer fragmenten van een Te Deum van weer een andere componist, allemaal uit Bachs tijd en dus Parijs (het Boergondische thema bleef vaag deze avond). De Domkerk heeft extra sterke led-verlichting ingekocht en was echt stralend.
4e concert was in het vroegere pop-centrum Tivoli, een grote zaal met ruim 300 man publiek rond een klein clavecymbel met muziek van Couperin. Mooi voor een huiskamer, maar nu morden we niet, lieten de man rustig uitspelen en klapten en gingen aan de wijn. Het was toch erg mooi geweest.
Dat Tivoligebouw heet nu Kytopia, naar een popartist die graag met vliegers (kyte dus) werkte.

Eritrea in de Utrechtse Majellakerk

De Gerardus Majellakerk is groot, dominant op een verkeersplein in Oost-Utrecht en dit gebied heet dan ook Majella: Majellapark, buurthuis e.d.Vanaf onze verhuizing naar Utrecht-West (Oog in Al), zag ik al dat op de zaterdagen grote groepen Ethiopiërs, grotendeels in witte kleren naar deze kerk trokken.

Afgelopen zaterdag was ik rond 12:30 bij een begin van hun dienst in de Majellakerk, samen met de Engelse gast uit Maumere, Indonesia, John Prior. Er waren zo'n 500 mensen in de kerk, links de mannen, rechts de vrouwen, kinderen her en der rondlopend, beetje schreeuwend. De schoenen waren in de nogal krappe hal op grote stapels neergelegd. Iedereen bleef staan in de kerk, wel met diepe buigingen: als in een moskee, of, zoals John Prior zei: de Islam heeft dat staande ritueel met buigingen van de christenen uit de omgeving overgenomen.
Het priesterkoor was met een groot gordijn afgescheiden van de rest van de kerk, terwijl celebranten daar af en toe vandaan kwamen om lezingen te zingen: intense deelname van de mensen in de kerk die alle buigingen allemaal gelijk deden.
Toen we binnenkwamen liep een diaken (of zo iemand) onder een wit scherm met een volledig ingepakte icoon, die door de gelovigen werd gekust.

Daags erna waren we in de Catharina-katedraal, redelijk vol met jonge mensen voor een Engelstalige mis, om 12:30, met veel liederen van Taizé of van het evangelikale gospel-type. Die cerebrale, wat geleerde toon die er toch vaak in de liederen van Oosterhuis is, hoeft kennelijk niet. Vooral bij de Eritreeërs had je nog het idee dat de huiver voor het sacrale helemaal in de kerk zweefde.

In het Catharijneconvent: de ietwat luie vragen van artistiek directeur Bart Rutten

In 2010 is het Catharijneconvent een radikaal-moderne kant uitgegaan met een directeur die eens af wilde van de conventionele, superbrave oude christelijke kunst. Er kwam toen een tentoonstelling over de lingga, de penis als symbool van sacraliteit. Op 10 April 2010 schreef ik daarover een impressie, waarbij ik het vooral ietwat lachwekkende spielerei vond. Dat was ook wel de algemene mening en dus werd die directeur op non-actief gesteld en kwam het museum weer met mooie tentoonstellingen waarin het oude toch vaak op verrassende wijze werd gepresenteerd. De laatste tentoonstellingen over Nederlands landschap in bijbelse afbeeldingen, over Maria en over Luther waren grote successen. Het wordt er steeds drukker en nu wil zelfs Aartsbisschop Eijk de kerk ook wel aan ze overdoen! Wordt het museum dus echt de nieuwe gestalte van de kerk!
Maar nu lijkt de tijd van 2010 toch even terug te zijn gekomen. Ter gelegenheid van 550 jaar Catharijneklooster (overigens van alles geweest, vooral ziekenhuis, maar ook wel asielzoekercentrum voor Belgen in 1914-8) is er de tentoonstelling Shelter, heel erg conceptuele kunst, waarbij de kijker de betekenis zelf moet bedenken. Tussen de oude collectie staan een aantal nieuwe kunstvoorwerpen: welke overeenkomsten zie je? Wat voor gedachten krijg je hierbij?

 Het beeld van de laveloze vrouw, liggend op de grond hadden we al  een keer gezien in het Centraal Museum. nu hier onder het kruis. Meestal staan daar vrouwen in prachtige kleren, wel treurend, maar toch deftige dames. Nu dit dus.

Bij dit schilderij kwam de vraag of dit een onaffe illustratie van een oud handschrift  was dan wel een modern behang-ontwerp. 

We hebben de hele collectie doorlopen, want het was soms echt even zoeken tussen de oude schilderijen waar de nieuwe werken voor 'kruisbestuiving' tussen stonden. Dit gezicht van Christus, mismaakt bij de beeldenstorm, naderhand op een afvalhoop terecht gekomen is nu onderdeel van de Nederlandse canon, omdat de beeldenstorm daar nu eenmaal onderdeel van is.

Dit kleine schilderijtje met een foto van een grote slapende Boeddha uit Singapore konden we maar moeilijk vinden te midden van de grote oude schatten in de Catharijnezaal, de kelderruimte waardoor je naar de de vaste opstellingen en de andere zalen moet gaan. Er waren kleine stukjes bloedkoraal opgeplakt, omdat die nu eenmaal ook bescherming tegen geesten en kwalen kunnen zijn, zoals ook aan die Boeddha wordt toegeschreven. Alles bijeen soms grappig, soms erg naïef, altijd onschuldig en bijna simpel ontwapenend.