Carols and Lessons

Bijzondere kerkdienst in Oldenzaal, ontworpen (deels) door Hwerman Finkers: plechtige Gregoriaans gezonden Missa in Mysterium: Mis die moet leiden tot ervaring van het myterieuze. Geen preek (te  informatief, te moraliserend), geen simpele Nederlandstalige liedjes, heilig theater, dus deftige kleding, alles in het latijn. Adembenemend mooi, maar ja, wel voor mensen die het Latijn niet alleen verstaan maar zelfs bijna helemaal van buiten kennen. Dat hebben we sinds 1965 dus allemaal verloren, maar er zat ook een hoop ballast in en onbegrijpelijkheid. Mijn moeder vond het allemaal onbegrijpelijke tijdverspilling, mijn vader vond het prachtig. Dus Finkers heeft niet de oplossing voor iedereen.
We hadden dit jaar variatie in de Janskerk. In de nacht was het een serie van zes lezingen, afgewisseld met gebeden en liederen. De laatste twee lezingen de geboorte uit het Lukasevangelie. De eerste vier waren uit Oude testament.Het begon met Genesis 1,3-4, schepping van het licht. Kerstmis is dus lichtfeest, ook wel vredesfeest (vooral in literatuur, kerstverhalen). Jesaja 9 + 11 en Micha zijn voor een overvloed aan Jezus-titels. De meeste prachtig, een enkele dissonant erin. Zo hoorde ik in Jesaja 11:4 een mooi begin: Over de zwakken velt hij een rechtvaardig oordeel, de armen in dit land geeft hij een eerlijk vonnis. Jezus als rechter die niet corrupt is.  Maar het gaat dan wel stevig verder:  met de adem van zijn lippen doodt hij de schuldigen. Ja, dat doden hadden ze even weg mogen laten want de doodstraf kennen we niet meer. En het wordt niet meteen theater in de zin van Finkers als het wat braaf en zacht wordt voorgelezen.

Bovenaan zijn we in de kapittelzaal aan het knzingen voor de morgendienst. Midden staat het altaar met de oogst aan mariabeelden, liefst zes stevige, van leden van de Janskerkgemeente. En dat is onze eigen wajang en het beeld in Balinese stijl er nog niet eens bij.
Onder staan we al in het koor voor brood en delen.
De voorganger had het bij die morgendienst niet makkelijk:De stem van Jozef was het 'thema'. En Jozef zegt helemaal niets: hij maakt ruimte voor Maria, die hem als vader mag laten voordoen. In plaats van die 'maagdelijke geboorte' als literair motief uit een andere wereld weg te zetten, werd het toch wel moeilijk gemaakt. We moeten van Jozef leren dat we 'aan God ruimte moeten geven'.  Mooie gedachte, maar het viel voor mij wel een beetje onder het moraliseren waar Finkers zo tegen is.
Het drame kwam wel in het mooie tafelgebed voorafgaande aan de uitdeling van brood en wijn. Dat begon bij de geboorte: Die naar menselijke gewoonte met een naam genoemd wordt: zoon van Adam, zoon van Jakob, van David van Maria en Jozef, tot de dood op het kruis: als een slaaf. Dat is een tekst die je in het mysterie binnenleidt.

Is er iets mis met Kerstmis?

Omdat ik je mis - Nacht van de eeuwigheid, zo heet een festival-avond die op 30 december in Tivoli Vredenburg wordt gehouden. Nog in de kerstweek, dus een 3e dodenherdenking dit jaar? Na Allerzielen (Katholiek, 2 november) en de laatste zondag van november (Protestants, die vieren Hervormingsdag, de hamerslagen van Martin Luther, 1 november). Tivoli-Vredenburg bezig met eeuwigheid en een nieuwe behoefte?
Dan hadden we Martinus, ook groots dit jaar. En nu dus voorbereiding voor Kerstmis. Zelfs in de liederen die we oefenen voor de Janskerk is het meer een feest van licht dan van de geboorte van een grote persoonlijkheid in onze geschiedenis. Zo is het ook ontstaan rond 300 als aanpassing en overname van het christendom bij het herdenken van de Sol Invictus, de onoverwinnelijke zonnegod, de laatste grote godheid van het Romeinse rijk. Overgang naar echt monotheïsme. Constantijn heeft die zaak toen langzaam laten kerstenen en theologen doen het verfijnder werk. Romeinse gedachten en rituelen overwoekerd door bijbelteksten en nu door mooie kerstliederen.
Er zijn er die problemen maken, zoals Jehovah's getuigen. Die hebben hun evenknie in de Wahhabitische moslims, die goed weten dat net als in het christendom, ook in de islam pas na goed 300 jaar de geboortedag van de stichter-profeet gevierd ging worden. In Arabië is het dus verboden om Mohammeds geboortedag te vieren. En dat terwijl het toch vaak zo'n groots vrolijk feest kan zijn!

 Hierboven twee foto's van een reis naar Singepore vorig jaar december. Helemaal boven het hotel in Singapore, compleet met becak voor fotosessie. Ja, ook daar toch een kerstboom. Daaronder een winkelcentrum in Singapore met vliegende Kerstmannen en mutsen.
Toen wij in 1981 naar Indonesië gingen was er juist een fatwa uitgegeven door de Indonesische Raad van Godsgeleerden: Moslims mogen niet aan kerstvieringen meedoen (ook dus niet op katholieke scholen, waar ze aan het schoolkoor, het kersttheater meedoen). Sindsdien is er bijna ieder jaar wel een nieuwe verklaring. 14 December kwam er een fatwa (no 56 van 2016: Hukum menggunakan atribut keagamaan non-Muslim). Terwijl de grote winkelcentra vol hangen met kersttakken, kerstmannetjes, rendieren, bellen, kaarsen e.d., wordt verklaard dat het voor moslims verboden is dat spul te kopen, verkomen, maken, verbvoeren, op te hangen, cadeau te geven. Ja, en onze eigen kerstbeelden in de stal zijn gemaakt door moslims uit Burkina Faso, die mooie bronzen beeldjes maken die kinderen kunnen pakken, zonder dat ze kapot vallen.

Zijn ze niet mooi, die Afrikaanse koningen en dieren?
Jan Sihar Aritonang uit Jakarta maakte zich erg boos over het fatwa, vooral omdat de 'anderen'niet-moslims dus, niet nader aangeduid allemaal kafir genoemd werden. Zelfs het kerstfeest werd niet met name genoemd, maar iedereen weet wel hoe dat het gaat met zo'n december-fatwa. Of de malls geen kerstplaatjes, geen jingle-bells meer zullen draaien? Laat ze maar gewoon doorgaan, ook al ergeren ook wel wat moslims én christenen er aan!
Gelukkig, zalig en vredig Kerst toegewenst!

Kader Abdolah (her)schrijft een fantastisch mooi boek

Kader Abdolah publiceert een nieuw boek: Salam Europa! Het is een reisverhaal van de grote sjah uit de tweede helft van de 19e eeuw, Nasr al-Din Shah Qajar. Geboren in 1831 werd hij de sjah in 1848 en kort na terugkeer van een reis naar Europa in 1896 neergeschoten in Teheran. Hij schreef een reisverhaal dat ook in het Duits is uitgegeven (zelfs in het Nederlands, maar dat heeft de bibliotheek in Utrecht niet). Aanvankelijk was ik even teleurgesteld, want de reis wordt ook al kort gemeld in het eerdere boek van Abdolah, De Koning uit 2011. Dat boek speelt toch voornamelijk in Iran zelf.
Abdolah vertelt het verhaal weer in kleine episodes. Er staan helemaal geen foto's in, terwijl wel uitvoerig verteld wordt hoe hij in Londen en parijs werd gefotografeerd. Ik vond een prachtige foto van zijn ontmoeting met koningin Victoria. (Eerdere steden op de reis waren Moskou, Sint Petersburg, Berlijn, Keulen, Brussel, Rotterdam en Amsterdam).

Abdolah voert ook een aantal beschrijvingen in van het onderzoek, waarvoor ook een studente, Iris, wordt vermeld. Ook zijn er korte berichten over zaken in de Nederlandse of Europese samenleving, vooral over de stroom vluchtelingen. Abdolah geeft geen analyse van problemen in de maatschappij, en al helemaal niet iemand die oplossingen zou willen geven. Op blz. 300 heeft hij een ontmoeting met een meisje/jonge vrouw Salma, die hem geen hand wil geven en gesluierd loopt. Hij vraagt waarom ze dat is gaan doen. 'Ik weet het niet begon Salma. Ik had genoeg van alles. Nederland had me niets meer te bieden Wat Nederland me wel bood was te mager, ik kreeg het er benauwd van. Blote benen, drinken, roken en blowen maakten me alleen maar eenzaam ...  Geleidelijk ontkiemde er iets in mijn hoofd. Een sluier ...  Het was eigenlijk een golf waardoor ik getroffen werd, een golf die me met zich meevoerde, ik had er bijna geen grip op.
Abdolah gedraagt zich als precies observator, niet als beoordelaar, laat staan als oplosser. Hij gunt zich wel wat vrijheden wat het historische verhaal betreft, want dat mag een verteller doen (blz. 344). Jaartallen houdt hij dan ook helemaal niet van. Ik vond het een stijl die me aan de wajang deed denken: allemaal korte episodes los van elkaar, niet teveel psychologie, langzame ontwikkeling wordt niet geschetst, eerder allemaal sprongen in het verhaal. Maar een schitterende aaneenschakeling van boeiende taferelen en gebeurtenissen!. Om te herlezen.

Turkije in Amsterdam

Op 15 November hield Gürkan Celik 'and friends' (vooral Tijl Sunier van de VU) een mooie dag in Amsterdam om de huidige situatie in Turkije te bespreken. Zo'n 15 lezingen en discussies in het sjieke gebouw van de Industriële Grote Club op Damplein 27: nog de sfeer van de grote fauteuils van rond 1900.
De morgenzitting werd goed (strak én vol humor) geleid door Meindert Fennema, die zelf even aangaf dat de Turken, anders dan de Marokkanen zo goed in Nederland integreerden omdat ze veel vertrouwen hadden in het lokale bestuur. Thomas von den Dunk gaf een overzicht over het Nederlandse integratiedebat, waar Bolkestein al eind jaren 1990 vond dat Turkije er niet bij hoorde (maar als EU commissaris gaf hij wel toe), wat dan door Fortuin en Wilders is voortgezet. Cyprus is nog een extra probleem bij dit alles.
Bill Park een Amerikaanse Turkije specialist prees Davutoglu als een goed architect voor buitenlandse relaties, maar moest in mei 2016 weg, want Erdogan heeft als motto The winner takes all! Dat kan eigenlijk niet. De economie van Turkije heeft ongeveer de grote van Nederland: You can't be a big country if your economy is like the Dutch. Probleem in de Turkse politiek is dat het allemaal zo aan personen gebonden is.
Joris van Bladel sprak vanuit de Russisch-Turkse relaties. Beide landen hebben een sterk nostalgisch gevoel. Zwakke landen geleid door sterke leiders.

Van links naar rechts: Spark, Thomas von den Dunk, Joost Lagendijk, Mennema + onbekende (Marc Guillet?)
Enkele opmerkingen van Joost Lagendijk: er is een drastische verandering aan de gang van een liberale democratie naar een strak gecontroleerde regering. Er is een politiek vier-stromenland met MHK nationalisten, Kemalisten, Koerden en dan de Erdogan-partij, AK. In de jaren 1990 waren er coalities die niet stabiel bleken, daar wil Erdogan dus niet aan. Veel rechters zaten bij MHP en samen met  de Gülen-mensen hebben zij de tol moeten betalen en zijn velen ontslagen. De AK Partij wil de enige woordvoerder voor nationale sentimenten zijn. Rond Erdogan is een culturs: hij wordt gezien als een God-given Messiah. 2023 is het magische jaar voor Erdogan. Dan wordt 100 jaar nieuw Turkije herdacht en moet de nieuwe Atatürk zijn glorie kunnen presenteren. De MHP gaat meehelpen om Erdogan een grootse presidentiële positie te geven.

In de middagzitting was Froukje Santing de voorzitter: de enige vrouw en dan nog niet eens als spreker (er waren wel nog een of twee vrouwen op de lijst, maar verhinderd). Naast Froukje zit Nico Landman die sprak over Diyanet als ondersteuning van Erdogan en instantie die bezig is to redefine the role of religion in Turkey. In 2012 heeft Diyanet een hadith-verzameling met commentaar gepubliceerd. Daarin staat over geloofsafval, dat de 'bekende hadith' moet gelezen worden als een geval van gewapend verzet tegen de regering, gepaard gaande met geloofsafval. Dan is de doodstraf nodig, maar niet in een simpel geval van geloofswisseling, want vrijheid van religie, zelfs change of religion is een onderdeel van de vrijheid van religie.
Nico Landman besprak wel het document tegen Gülen dat op een Diyanet-bespreking van 3-4 Augustus voorgesteld werd en aangenomen. Onder meer 20 stellingen tegen Gülen die zeer drastisch zijn! Door zijn interreligieuze contacten zou Gülen het geloof in één God absoluut gesteld hebben en het 2e zinnetje van de geloofsbelijdenis als onbelangrijk hebben beschouwd. Onbegrijpelijk als je ziet hoe Gülen zelf over de profeet schrijft. Maar het maakt Gülen dus wel als een soort afvallige!

Boeddha in het Tropenmuseum

KIT, het Koninklijk Instituut voor de Tropen is een paleis van het kolonialisme. Opgericht door oliebaronnen en heren van de suiker, de Delimagnaten, die na hun terugkeer in Nederland elkaar daar graag mochten zien, wat onderzoek lieten doen. Na 1950 werd het een centrum voor studie van ontwikkelingsprojecten en -processen. Nu de regering daarvoor de geldkraan heeft dichtgedraaid wordt er een andere bestemming voor hotel en gebouw gezocht. Het theater is gesloten, de bibliotheek is deels naar het KITLV gegaan, Leiden dus. In de monumentale grote zaal en bijgebouwen zijn altijd meerdere tentoonstellingen. Momenteel is er een mooi van de Boeddha.

Bij de trap naar boven, waar de tijdelijke Boeddhatentoonsteling begint, hangt al heel lang een (van meerdere) gipsafgitsels van de reliëfs van de Borobudur. Als ik me niet vergis zit de Boeddha hier (weer) onder de verlichtingsboom en wordt hij door mensen en wat geesten geëerd.

Veel van de afbeeldingen, klassiek en modern, gaan in op de belangrijke momenten van het leven van de Boeddha. Ik dacht eerst dat dit een moderne versie was van de nymhen die de duivel had gestuurd om de aandacht van de Boeddha van de juiste weg af te halen (zoiets dus als de bekoringen van de heilige Antonius Kluizenaar/Abt), maar het schijnt gewoon te gaan over westerse hipies die vanaf de jaren 1970 naar India trokken voor 'iets anders: verlichting of ontspanning'.

De grote japanse Boeddhabeelden uit Leiden waren er niet. Wel dit nieuwe hulsel rondom leegte: een modern Boeddha beeld.

Hier dan twee selfies: de Boeddha ligt in slapende houding achter ons te genieten van de wel wat overdreven sterke belichting. De onderste stelt linksonder een moderne goed communicerende Boeddha als DJ voor: zo zou hij het nu misschien doen (niet via de kloosterorde en één maaltijd per dag?) en ik ben zelf op die foto ook aardig overbelicht!