INS in Amsterdam: The triumph of evil is that good men do nothing!

Voor het eerst in Amsterdam sinds de verhuizing vanuit Rotterdam (waar het pand aan de Rochussenstraat ook al is verkocht aan een Zorginstelling) kwamen de Nederlandse sympathisanten van Hizmet bijeen voor een diner. Het was grootser dan ooit: 15 grote tafels met ieder 8 personen, dus een 120 mensen, feestelijk bijeen voor een Diner Pensant, een mooi diner met goede speeches en interessante personen. Geen echte lezingenavond, maar een diner in een feestelijke setting in het gebouw Sam-Sam vlakbij station Slotervaart in Amsterdam.

Saniye Calkin groeit in haar rol als directrice van INS, dat de nogal brede doelstelling heeft om de Kunst van het Samenleven te bevorderen. Ongeveer de helft van de gasten was van Turkse, de rest van Nederlandse afkomst.  Etr waren verschillende groepen sprekers bij de verschillende gerechten. Raja Felgata, een rap sprekende Turkse was presentator. Hieronder staat zij op de foto met Peter R. de Vries, die belangrijkste spreker. Hij citeerde van Edmund Burke de zin: All that is necessary for the triumph of evil is that good men do nothing. Dat kwam al eerder ter sprake in reactie op een opmerking van Ronny Naftaniel (vooraanstaand Joods woordvoerder, vroeger van CIDI, Centrum Informatie en Documentatie Israël): wie heeft de Holocaust veroorzaakt: die mannen rond Hitler of de zwijgende meerderheid die al vanaf de jaren 1930 de Joden alleen als probleem zag? Dus niet zwijgen, maar blijven spreken tegen Wilders, tegen Trump en soortgenoten.

 Naftaniël staat hier (tijdens het voorgerecht: heerlijke loempia met kaasvulling, veel groenten en yoghurt) naast twee andere wakers voor een pluriforme maatschappij. We moeten niet naïef zijn: we moeten niet denken dat mensen zo slecht niet kunnen zijn. Met zijn immigratieverbod voor zeven moslimlanden heeft Trump al duidelijk gemaakt dat verkiezingspraat ook echt kan worden uitgevoerd. We moeten die naïviteit voorbij zijn.

Hier Peter R. de Vries naast Raja Felgata, welbespraakte presentator. Peter R. de vries hekelde ook het klaaglied van mensen als Trump en Wilders, 'alsof het met onze landen helemaal verkeerd gaat'. Onze maatschappij is nog nooit zo welvarend, gezond en vreedzaam geweest! We moeten ons geen schijnproblemen laten aanpraten.
Bijzonder figuur was ook de actrice Funda Müjde (geb. 1961) die in 2007 in Istanbul een dwarslaesie kreeg omdat haar taxi enkele keren over de kop sloeg. Zij hield een mooi lichtvoetig betoog over de bijdrage van migranten aan de Nederlandse maatschappij, staande, maar wel geleund tegen haar rolstoel aan. Haar boodschap was er een van optimisme, van hoop, waarvan zij zelf wel de duidelijkste gangmaker is.

Het netwerk van INS is in Amsterdam alweer anders geworden. Er waren nieuwe gezichten, naast naftaniël: Achmed Marcouch, de belangrijkste Marokaanse leider, naast oud-gedienden als Alaatin Erdal en mehmet Cerit. Manuela Kalsky verdedigde de uitgangspunt van Het NieuweWij: niet als één grote club, maar als een grote serie individuele contacten.

Links hierboven zien we Shanti, een Surinaams staflid van INS en ditrectrice Saniye Calkin. Al[per Alasag was wel aanwezig, maar is geen directeur meer en hield zich ook op de achtergrond. Het wordt nu dus voornamelijk door vrouwen geleid en wel op een heldere en goed lopende manier. Ga zo door! Wij betaalden geen entree. Maar je kunt kunt tegenwoordig al wel snel doneren via de website van de Hizmet-groep, via Platformins.nl. Normaal doen!

Nog geen heiligverklaring voor Dr. Freek Bakker

Op woensdag 25 januari 2017 hield Freek Bakker een afscheidssymposium als docent/onderzoeker en organisator/redacteur bij het Departement Religie en Filosofie van de Universiteit Utrecht. Freek studeerde groeide op als zoon van een Korangeleerde die werkte bij de protestante universiteit Duta Wacana in Yogyakarta. Daar bleef hij tot zijn 10e. Toen moest hij als zendelingszoon naar Nederland voor de middelbare school. Hij studeerde godsdienstwetenschap aan de VU en schreef een dissertatie over Hindoeïsme op Bali. Later zou hij de andere 'hindoe-diaspora' gaan onderzoeken. Dat werden artikelen en boeken over de hindoes in de Cariben, vooral ook Surinamers, niet alleen in Suriname, ook in Nederland. Hij was een aantal jaren dominee, arriveerde in 2003 als docent bij de Universiteit Utrecht. Toen nog in de constructie van IIMO, ooit een Interuniversitair Instituut voor Missiologie en Oecumenica. Vanaf 1995 (of al eerder?) was het niet meer interuniversitair en in 2007 of daaromtrent verdween de constructie.
Freek zou in Utrecht vooral Hindoeïsme en Boeddhisme doceren, als opvolger van Ria Kloppenburg. op 4 oktober 2003 overleden.

Het afscheidscongres had als thema: Wat maakt een plek die voorheen niet heilig was, heilig? Lucien van Liere gaf een godsdienstfilosofische beschouwing (voor Durkheim en Otto; Paule en ik kwamen te laat binnen en een deel schrijf ik hier neer van latere verwijzingen). Umar Ryad en Sophie Spaan over de drie grote West-Europese moskeeën tussen de twee wereldoorlogen: Woking (bij Londen, wel een uurtje weg per trein) en Berlijn waren aanvankelijk Ahmadiyyah, werden later soennitisch. En dan Parijs natuurlijk als dank aan de Maghrib soldaten die tijdens de 1e wereldoorlog de Fransen hielpen. Miranda Klaver over de Hillsong kerk die in een Amsterdamse discotheek zondagdiensten houdt (ook veel zang en dans!). Tenslotte Freek zelf over de vier hindoetempels die er de laatste 15 jaar in Nederland gebouwd en de vijf die in de steigers staan: Hoe kan Nederlandse grond heilig worden, een plek waar de goden zich ook thuis voelen?  Dat blijkt dat door de gelovigen zelf te gebeuren. Zij creëren die heiligheid. Er hoeft niets speciaal in de natuur te zijn (al helpt een samenvloeien van rivieren wel, maar gewoon een industrieterrein kan ook).

Freek kreeg een prachtig cadeau van de faculteit/departement: Martha Frederiks overhandigt hier een javaanse afbeelding van de vrouwelijk boddhisattva, Kwan Yin. Alsof die door een Javaanse (of vooral Balinese) houtsnijder meer in die Chinese stijl was overgenomen, maar met veel Balinees-Javaanse ornamentiek. Prachtig.
In zijn studie van hindoeïsme is Freek altijd dicht bij de observatie gebleven. Geen Zaehner of de christelijke monniken die ook hindoe wilden zijn als Bede Griffith en Henri le Saux. Geen theologische speculaties, ook geen uitstapjes naar yoga of mindfullness, maar getrouw de concrete moderne ontwikkelingen beschrijven en duiden. Daarvoor werd hij ook zeer geprezen door aanwezige Surinaamse hindoes.
En de dag eindige met een feestelijke maaltijd in een Grieks restaurant, waar iedereen kon kiezen uit overvloedig vegetarisch, vis of vlees. Een mooie dag! Freek het ga je goed in het pensionado-bestaan! Die tempels en huisaltaren vooral worden wel (even) heilig. Dat heb je mooi beschreven. Wie weet zit er voor jou zelf ook nog een heiligverklaring in: Swami Freek!

Sluiting of functionele opening van kerken?

Kerkgebouwen zijn net als tempels en moskeeën markante gebouwen die variatie, kleur en zelfs spanning geven aan steden. Ze moeten tegenwoordig nogal eens dicht, omdat de christenen er minder nodig hebben. In Eindhoven gaat de Augustinus dicht, omdat DELA, Nederlandse grootste organisator van begrafenissen het complex overneemt. Daarin is ook de kapel van de vroegere school. Van 1973-1981 was ik daar vaak voor de studenkapel en ik dirigeerde er ook een tijd het koor. Hier een foto van die kapel uit die jaren.

De foto werd mij toegestuurd door Lilian van de Weg, die in die tijd pianiste van het koor was. Zij zit hier ook achter de piano. Achter haar in rode jurk is Paule, toen bij de sopranen.  Ik sta er als dirigent. De twee jongetjes staande voor het koor zijn Floris en Stijn, zo te zien in de leeftijd van 4 en 2 jaar. Het is ter gelegenheid van een kleinkind van ministerpresident Dries van Agt. De ruimte ziet er feestelijker uit dan ik dacht. Doopplechtigheden waren  daar altijd feestelijk. Dat ze daar mooie begrafenissen, maar ook veel andere feestelijke bijeenkomsten mogen gaan hebben. Het leven bezingen en bespreken dus, want dat deden wij er toen ook.

De Westermoskee van Amsterdam

Op mijn verjaardag, afgelopen maandag 16-01-017 gingen we voor de lunch naar de Westermoskee. Ik schreef er al over in dit blog op 15 maart 2015, naar aanleiding van het boek van Kemal Rijken over de lange bouwgeschiedenis.
Nu is de moskee af (tenminste  ongeveer, moskeeleden vertelden me dat er nog een en ander verder gebouwd moet worden).

De moskee ligt aan de Baarsjesweg (genoemd naar het vroeger café De drie baarsjes), die langs de Kostverlorenvaart loopt, een 15e eeuws afwateringskanaal naar het IJ (dus naar zee!) om Amsterdam aan de westkant te ontlasten van water. De bebouwing ziet er uit als kort na 1900 neergezet. Er was een kolossale garage, die door Milli Görüs werd gekocht. De apartementen kwamen er eerst en waren al verkocht toen de moskeebouw eindelijk begon.
Meest opvallend is wel de sierlijk galerij aan de straatkant van de moskee (daar geen ingang, want die galerij is aan de oostkant, dus waar de kiblatzijde van de moskee is. De ingang is bij de hoek met de apartementen.

We gingen eerst lunchen in het grand café, met wat sjieke, beetje kitscherige inrichting, met kroonluchters, versierde plafonds en zware fauteuils, maar zeer vriendelijke en persoonlijke bediening en goed eten vooral. Ook hier een prominente plaats voor een mooi schilderij met tulpen.
Het was maandag dus erg rustig, maar de grote zaak ziet er heel goed uit. Elders in het complex is een Thaise zaak  met verschillende faciliteiten. Het is dus geenszins een exclusief Turkse aangelegenheid.

Boven hier is de westkant van de moskee te zien, om de hoek waarvan de eigenlijk ingang is. Links staan dus de appartementen. De baksteen, maar meer nog de fietsen wijzen op dee Nederlandse architectuur, de friezen daarboven op wat deftigheid en een sfeer van luxe. In de nogal sober gebouwde omgeving is dit een gebouw met wat meer ruimte om zich heen en wat grotere luxe. Eerder een verrijking voor de omgeving waar vooral heel veel migranten wonen dan een verarming.
In de moskee is geen balkon voor de vrouwen, zoals vaak in grotere Turkse moskeeën (zo ook in de Utrechtse Ulu-moskee). Er schijnt een parkeergarage onder de apartementen te zijn maar die zal van de andere kant binnenkomen en die zagen wij aan deze kant niet.
Er lagen wat algemene brochures uit een serie van 12. Een over De Islam. Mijn zoektocht, een eerste richtlijn voor mogelijke bekeerlingen. De oemma, mijn gemeenschap en De jihad, mijn inspanning ("Sterk is degene die zichzelf beheerst als hij boos is"... "Er bestaat geen 'heilige oorlog' in de islam .. het woord betekent streven, inspanning. Ook betekent het alle mogelijkheden benutten om iets te bereiken."

Yunus Emre in Amsterdam

Sinds enige jaren (2010) is er in Turkije een regeringsinstantie die zorg draagt voor Turken in het buitenland: Directoraat voor Turken in het Buitenland en Gerelateerde Gemeenschappen. De instelling dient om de banden met Turken-buiten-Turkije aan te halen en tevens ook om de Turkse cultuur bekend te maken. Froukje Santing schreef er een kleine bijdrage over in het boek van Gürkan Celik en Tijl Sunier, Het Nieuwe Turkije (Delft Eburon, 2015). Sinds die tijd is er ook een serie van Yunus Emre Instituten geopend, waar de Turkse taal en cultuur wordt bevorderd. In Amsterdam is einde vorig jaar zo ook een Yunus Emre instituut gekomen. Het is vergelijkbaar met het Erasmus Instituut in Jakarta voor de Nederlanders, de Instituts Descartes voor de Frans en Goethe Institut voor de Duitsers. De Britten hebben hun British Council. Het wordt ook wel soft diplomacy genoemd: geen harde onderhandelingen over veiligheid of economische samenwerking, maar tentoonstellingen van schilderkunst, poëzie lezen met elkaar.

Op een van de mooiste punten van Amsterdam, aan de Weteringskade 28, tegenover het Rijksmuseum is sinds oktopber 2016 ook een Yunus Emre Instituut begonnen. Directeur is Drs Fatih Okumus. Hij was bij Henk Vroom bezig met een dissertatie over de specifieke vragen aan imams in Nederland. Vanwege het overlijden van Vroom in 2014 is die promotie nog even uitgesteld. Nu is hij bezig met inrichting en netwerk van het nieuwe instituut. In dat kader bracht ik onlangs een eerste bezoek aan het prachtige pand. De Turkse ambassade heeft kennelijk gekozen voor een prestigieus pand. Er is een kleine kantine, bibliotheek (nog leeg), drie leslokalen voor kleine groepen en een fors auditorium waarin lezingen voor zeker een 100 aanwezigen kunnen worden gehouden.
Wat reguliere cursussen betreft zal het instituut zich richten op de taalcursus Turks. Men denkt niet in eerste instantie aan 'oude' Nederlanders die Turks willen gaan leren, maar toch ook vooral aan mensen van Turkse afkomst in Nederland die het Turks niet meer voldoende beheersen om een goed gesprek in het Turks te begrijpen of moderne Turkse literatuur te lezen. Of wellicht om de Turkse preek in een goede moskee te kunnen volgen als die (nog) in het Turks wordt gegeven.

De inrichting was zakelijk-sjiek-modern. Interessant waren de schilderijen aan de muur: Turks, maar ook wel modern. Een van de stafleden is dan ook opgeleid op een moderne kunstakademie. De tulp is natuurlijk hét symbool voor de Turks-Nederlandse betrekkingen, want in de 17e eeuw was er al een grote hype of Tulipmania in Amsterdam toen ongelooflijke bedragen voor tulpen werden neergeteld. Er waren mooie afbeeldingen met kalligrafie, niet te veel.
27 januari vindt er al weer een avond met mystieke gedichten van Yunus Emre (12490-1321), maar ook moderne  gedichten. Yunus Emre is een jongere tijdgenoot van de grote dichter Jalaluddin 'Maulana' Rumi, die in deftig Perzisch schreef. Yunus Emre schreef als eerste bekende in het Turks. Hij is de Turkse Jacob van Maerlant de eerste grote Nederlande dichter (al schreef van Maerlant meer hofkronieken en encyclopedisch werk; Emre is meer de man van de mystieke school. Hier een klein citaat:
Kom, laten we vrede sluiten,
Wij zijn geen vreemden voor elkaar.
Ons paard staat al gezadeld;
We hebben leren rijden, al hamdu lillâh (Alle lof zij Allah).
God doordringt de hele wereld en kosmos,
toch wordt Zijn werkelijkheid aan niemand openbaar...
Daarom is het beter Hem in jezélf te zoeken...
Dáár vind je’m dáár...

Islam op de grens van Arabische woestijn en late oudheid: Robert Hoyland

Robert Hoyland werd rond 1998 bekend door een fantastische bronnenpublicatie: Seeing Islam as Others Saw it, over vroegste niet-Islamitische bronnen (vooral Syriérs, Perzen, Egyptenaren, Grieken, veel monniken). Ik heb mijn exemplaar onlangs weggegeven. Is niet zo erg, want heel veel en nog meer is nu in het CMR project en veel staat ook op die fantastische site Academia.edu.
Onlangs verscheen https://www.academia.edu/8272594/Early_Islam_as_a_Late_Antique_Religion.
Ik dacht natuurlijk meteen aan Angelika Neuwirth die dat nam als titel voor haar grote handboek over de Koran, maar zij komt nu even niet voor.
Hoyland komt uit de school van Patricia Crone, kritisch over de traditionele visie op Mohammed, zonder dat ze zelf met een nieuwe synthese kom komen (Mekka was geen grote handlstad, vroege islam een apokalyptische beweging).

Hoyland probeert in dit artikel een middenweg te vinden tussen de arabische oorsprong van Mohammed (al die speculaties dat hij uit Oost-Perzië zou komen, of zelfs Afghanistan komen niet meer terug). Maar er is wel een ontwikkeling in de Koran zelf en in de vroege islamitische beweging, die duidelijk meer herneming van thema's van de late oudheid, met name religieuze ontwikkelingen in Syrië zou zijn, dat Said Reynolds: de koran als meditaties en preken op thema's  die ook bij Ephrem de Syriër en zijn volgelingen voorkomen.
Ik dacht aan een schaalvergroting van de ontwikkeling van Snouck tot Montgomery Watt: de grote verschillen tussen de wat apokalyptische en maatschappijkritische Mohammed uit Mekka en de meer geleidelijke, politieke Mohammed van de Medinatijd, maar dan wellicht over nog wat langere tijd uitgesmeerd.
Hoyland doet zelf niet veel met de Koranteksten of opbouw (vandaar dat dat ontbreken van een verwijzing naar Neuwirth). Maar als je zelf bezig bent met een bepaalde sura (zoals ik nu met sura 5) helpt het nog niet zo heel veel.

De Kleine Oecumene bijeen in Geertekerk, Utrecht

13 jan. 2017 hield de raad van Kerken de oecumenelezing in de Utrechtse Geertekerk. Ik werkte vroeger bij IIMO: Interuniversitair Instituut voor Missiologie en Oecumene. Ik ging dus kijken, luisteren om de stand van het oecumenisch gesprek even te voelen.
Dirk Gudde is opvolger geworden van Henk van Hout als katholiek voorzitter.

Hier Gudde op een foto van internet./ Hij is pastoraal werker in Groningen maar daarvoor ook een jaar of tien actief voor CDA in Zeist, waar hij ook wethouder was. Hij ziet dat et geen goede tijd is voor de zachte krachte. Het lijkt in de maatschappij beter om boos te zijn, fel en ongenuanceerd. Zie Wilders en Trump.

De dagelijkse leiding is alweer een groot aantal jaren in handen van Klaas van der Kamp (opvolger van Ineke bakker). Er zijn theologische projecten, zoals het gesprek over beleding van brood en wijn delen Maar toch vooral maatschappelijk betrokken eigen projecten van de raad. Ze hebben de begroting bijna rond voor een nieuw beleidsplan, vijfjarenplan (is dat toch een beetje het gevolg van de 'communistische tijden' jaren 1960 en 1970, die planning?). Eén kerk (dus: de RK) wil daar geen geld voor vrijmaken, maar de Raad van Kerken mag wel een collecte houden in de kerken. Van der Kamp hoopt op een 50.000. RvK is nu in zijn/haar 49e jaar: mag dat een jubeljaar worden (opgericht dus in 1968). Als je kijkt naar het publiek van zo'n 170 waren al heel wat mensen ook in 1968 actief.
De kerkelijke teruggang kwam even naar voren bij het project Kerkproeverij, waar de aangesloten 20 kerken mensen proberen even over de drempel te halen.

Hoofdspreker was Hendro Munsterman (geb. 1972), van RK achtergrond. Hij had onder Gerard de Korte nog een tijd op het Ariënsconvict gezeten. Hij is goed thuis in de frans wereld, doceert nu bij de Université Catholique de Lyon. Hij schrijft ook in het Nederlands Dagblad. Hij begon met een sterke stelling (van Wolfgang Pannenberg): de Reformatie is mislukt, omdat Luther de kerk niet hervormde, maar een eigen kerk stichtte. Als de oecumene niet lukt is de reformatie ook niet gelukt.
Hij had kritiek op het Lutherbeeld als een 'Che Guevara  met een grote hamer (de sikkel is er niet bij), die tegen de kerk beukt.' Het gaat niet (alleen) tegen aflaten, paus en heiligenverering. Het gaat om de vraag hoe een mens een genadige God kan ontmoeten. Hij pleitte sterk voor het aantreffen van het goede (door de Geest geplaats) in andere kerken tot we op een gegeven moment zouden ontdekken dat er eigenlijk al eenheid is.
Ja, er moeten nog foutjes worden hersteld of niet meer gemaakt. De eenzijdige RK vertaling van het Onze vader noemde hij zo'n ongelukkig ingreep. Maar op eengegeven moment kunnen ook niet-katholieken in een paus ook een grote eigen leider gaan zien.
De aanwezigen hebben al heel lang hun eigen plek weten te vinden in de veelheid en verscheidenheid van het religieuze aanbod. Maar: er waren geen allochthone christenen, geen Taizé-muziek, maar bij de liederen toch wel wat oude stijl protestante, Luther-traditie dus. Liederen die eerder belerend en lang van tekst waren dan meditatief. De grote oecumene: Mozes en Mohammed naast Jezus, die eerste twee waren er dus niet. Maar toch een mooie gelegenheid om de bekende mensen te zien.

Een Indiase Idris met een Nederlands randje

Van een lieve vriendin kreeg ik het boek van Anita Nair, Idris. Hoeder van het licht. Het boek speelt zich af in Zuid-India tussen 1625 en 1661. Het is een waanzinnig goed geschreven  road movie ook al is het natuurlijk geen film. Een soort Odyssee verhaal van een Somaliër die 'als Ibn Battuta' door de wereld reist om die wereld en zichzelf te leren kennen. Het boek begint als hij in Mumbay is en naar het zuiden reist (meereizen in steeds wisselend gezelschap dus). In Ceylon, Sri Lanka komen ze op een plaats waar de Nederlanders de Portugezen hadden verjaagd en handel dreven. De kleine Portugese vesting had maar liefst drie kerken. Die hadden de Hollanders niet nodig, hooguit één. De Maria-kerk was dus een opslagruimte geworden. Erm werd in die omgeving naar parels gedoken, maar na drie dagen kwam er al een grote storm die de parelbedden helemaal onder hat zand gooide: curse of marya, heet het hier.

De hoofdpersoon, Idris is een moslim, maar er komen natuurlijk ook veel hindoes in het boek voor en vooral allerlei verschijningen van godinnen. Het doet er allemaal niet zo toe welke grote religie je behoort, tenminste niet voor Idris zelf en zijn zoon. Die zoon is onderweg via een nogal casual ontmoeting in de wereld gekomen, Idris vindt hem terug en die zoon blijkt dus min of meer hindoe te zijn. Maar krijgt wel een opleiding in een islamitische ashram, vooral vechtkunst.
Het boek geeft in kleine hoofdstukken steeds weer een heel andere enscenering, steeds weer nieuwe mensen. Anita Nair is razend knap in het neerzetten van die karakters, maar uiteindelijk loopt of kabbelt het allemaal gewoon door. Blz. 269: Waar ging het eigenlijk over dit verschijnsel dat 'leven' werd genoemd? Dit onophoudelijk zoeken, dit verlangen om dingen te weten, wat zou het hem uiteindelijk brengen?
De laatste hoofdstukken van het boek zijn  een prachtige beschrijving van de diamant-industrie, het graven, slijpen, de handel. Daar komt ook de derde (tijdelijke) vrouw voor Idris, beschreven in eigenlijk wel on-Indiase realistische zinnen. Maar er moet verder worden gereisd. Zoon Thilothamma gaat terug naar zijn hindoe-moeder en stiefvader en niemand mag weten dat zijn vader een moslim was, dus gaat Idris alleen verder. Als de mythe van de Vliegende Hollander.